چکیده:
إنّ صناعة المبالغة لها مكانة خاصّة في شعر المتنبّي بِصِفَتِهِ أحد روّاد الشعر في ساحة الأدب العربيّ لها دَور ممتاز في شعره. فكثیر من مبالغات المتنبّي الشعریّة یرتبط بشخصیّته ارتباطاً وثیقاً، وبعضها یرتبط بالضّغوط النفسیّة الّتي سیطرت علی نفسیّته من جانب العوامل البیئیّة. ونظراً لِتوسّع صناعة المبالغة في شعر المتنبّي، وما للمبالغة من أَرصدة نفسیّة في إقناع المتلقّي، كان من اللّازم أن نهتمّ بدراسة شعره سیكولوجیّاً، وصولاً إلی قِسمٍ من اتّجاهاته الأدبیّة. نَحنُ بِالاستعانة بالأصول السیكولوجیّة الجدیدة السّائدة، ومن خلال منهج التحلیل النّفسيّ، نحاول الكشف عن العلاقة الموجودة بینَ انفعالات المتنبّي النفسیّة، واتّجاهه إلی المبالغة، وملامح هذه العلاقة، وإبراز دَور العوامل البیئیّة في ظهور هذه العلاقة. وقَد أَنتَجَ هذا البحث وقوفنا علی دوافع المتنبّي النفسیّة، ما یُعینُنا في التعرّف إلی قِسمٍ مهمٍّ مِن اتجاهاته الفكریة، والأدبیّة، ویُساعِدنا علی معرفة التّیّار النّفسي الحاكم علی شعره، من ناحیة اهتمامه بالمبالغة. وأخیراً أَرشَدَنا هذا البحث إلى أنّ الانفعالات النفسیّة لا تتمكنُّ من التأثیر علی مضامین الآثار الأدبیّة فقط، بَل بإمكانها تعیین وإحضار الفنون البلاغیّة في النصوص الأدبیّة شعراً ونَثراً. فلهذا تُعَدُّ الانفعالات النفسیّة من المبادئ المهمة في اتّجاهات الأدب، لا من حیث المضمون فقط، بَل من الناحیّة الشّكلانیّة، ومن حیث أَدَوات التعبیر.
ارایه مبالغه در شعر متنبی به عنوان یکی از پیشتازان شعر در عرصه ادبیات عربی از جایگاه ویژهای
برخوردار بوده، و نقش برجستهای در شعرش دارد. بسیاری از مبالغات شعری متنبی ارتباط تنگاتنگی با
شخصیت وی دارند، و بعضی از انها به فشارهای روانیای که از سوی عوامل محیطی بر روانش چیره
شدهاند مربوط است. با توجه به گستردگی ارایه مبالغه در شعر متنبی، و پشتوانههای روانیی که مبالغه
در قانع ساختن مخاطب دارد، برای دستیافتن به بخشی از رویکردهای ادبی وی، لازم است که به
واکاوی شعرش بپردازیم. ما به کمک اصول جدید و رایج روانشناسی، و از طریق روش واکاوی روانی
میکوشیم تا از ارتباط موجود میان انگیزههای روانی متنبی، و گرایشش به مبالغه، و نشانههای این
ارتباط پرده برداریم، و نقش عوامل محیطی را در پیدایش این ارتباط اشکار نماییم. از نتایج این
پژوهش اگاهی ما نسبت به انگیزههای روانی متنبی است که ما را در شناخت بخش مهمی از
رویکردهای فکری و ادبیاش، و جریان روانی حاکم بر شعر وی، از نقطه نظر توجهاش به مبالغه یاری
میرساند. در پایان، این پژوهش ما را به این مطلب رهنون ساخت که انگیزههای روانی فقط بر مضامین
اثار ادبی تاثیر نمیگذارند، بلکه میتوانند فنون بلاغی را در متون ادبی- چه شعر و چه نثر- تعیین و
احضار نمایند، بنابراین انگیزههای روانی از خاستگاههای مهم در رویکردهای ادبیات، نه فقط از نظر
مضمون، بلکه از جهت شکل و فرم، و ابزار بیان بهشمار میروند.
The element of hyperbole in mutanabbi s poem as one of the pioneers of poetry in Arabic literature assumes a unique status in his poems. His hyperboles are for the most part closely related to his personality, some of which have originated from the environmental pressures that undermined his soul. Considering the wide usage and the psychological contributions of this element in persuading the reader, it might be essential to delve into his poetic style to obtain some information concerning his mentality and his literary expertise. Using modern psychological principles regarding the analysis of human personality and Psychological analytic method, we have attempted to discover the relationship between Mutanabbi’s psychological impetus and using hyperbole, its symptoms as well as the role of nurture. One of the outcomes of this study deals with Mutanabbi’s psychological impetus, his literary approaches, and mentality in using hyperbole. We were finally convinced that the employment of hyperbole influences and determines not only the content but also the means of expression in literary works, both texts and poems. Therefore, psychological intrigues are an important source of literary approaches regarding both the content, language, and the means of expression.