چکیده:
راهآهن سراسری ایران در دوران سلطنت رضاشاه پهلوی احداث شد. راهاندازی این پروژه عظیم با خود پیامدهایی را به همراه آورد؛ بخشی از این پیامدها به حضور چندساله مهندسان، نجاران و بناهای خارجی ارتباط دارد و بخشی دیگر حاصل شکلگیری و راهاندازی تشکیلات راهآهن است. در خلال سالهای 1306 تا 1315 ش / 1927-1936م که راه آهن شمال ایران ساخته شد، چندصد مهندس، بنا، نجار و ... از اروپا به ایران آمده بودند و چند سال در ایران زندگی کردند. بقایای کلیسا، آرامگاه کارگران، تلفنخانه و ساختمان محل اقامت مهندسان از میراث برجاماندة بنیان نهادنِ راهآهن است که ردپای اروپاییان را میتوان در آنها دید. ازسوی دیگر تغییراتی که ساختن راهآهن در بافت جمعیتی و مراکز سکونت شمال ایران ایجاد کرد و باعث شکلگیری شهرها و آبادیها شد، در کنار، کشف معدن ذغالسنگ، ساختن کارخانه تأمین برق و تأسیسات انتقال ذغال سنگ از معدن به ایستگاه راهآهن زیرآب از جمله میراث تاریخی برجاماندة راهآهن به حساب میآید. ضمن آنکه بخشی از سازة راهآهن مانند پل ورسک، سه خط طلا و تونل گدوک به حدی منحصر به فرد هستند که امروزه میتوان از آن به عنوان آثار تاریخی یاد کرد. مسآله این پژوهش نگاهی به وضعیت رو به زوال آثار تاریخی برجا مانده از راهآهن سراسری ایران است. روش این تحقیق، بررسیهای کتابخانهای، اسناد آرشیوی، گزارشهای مطبوعاتی و تاریخ شفاهی است. پرسش تحقیق آن است که چه آثاری از دوران ساختن راهآهن سراسری ایران باقی مانده که ارزش میراثی و تاریخی دارد و وضعیت اکنون آنها به چه صورت است.
The national railway of Iran was built during the reign of Reza Shah Pahlavi. The launch of this huge project brought with it consequences; Part of these consequences is related to the presence of engineers, carpenters and foreign buildings for many years, and the other part is the result of the formation and operation of railway organizations. During the construction of the railway, several hundred engineers, builders, carpenters, etc. came to Iran from Europe and lived in Iran for several years. The remains of the church, the workers 'mausoleum, the telephone exchange and the engineers' residence building are part of the legacy of the founding of the railroad, in which European footprints can be seen. On the other hand, the changes that the construction of the railway made in the population and residential centers of northern Iran and caused the formation of cities and settlements. In addition, part of the railway structure, such as the Versailles Bridge, the Three Gold Lines and the Gaduk Tunnel, are so unique that today they can be considered as historical monuments. The purpose of this study is to look at the deteriorating condition of historical monuments left by the national railway of Iran. The method of this research is library reviews, archival documents, press reports and oral history. The research question is what are the remnants of the construction of the national railway of Iran that have heritage and historical value and what is their current situation.
خلاصه ماشینی:
دربارة پيشــينۀ تحقيق بايد يادآور شــد که در مورد بخش نخســت مقاله ، هرچند در دو کتاب نگرشي جغرافيايــي به بندر ترکمن ، اثر آنا مرادنژاد و رحيم بردي، و قائم شــهر قطب صنعت مازندران ، اثر طيار يزدان پناه لموکي، به موضوع شــکل گيري بندرشاه و شهر شاهي اشاره شده ، اما همان گونه که در متن مقاله ديده ميشود، بررسي حاضر داراي داده هاي بيشتري است .
دربارة بخش مياني مقاله که موضوع آن ميراث باقيمانده از ســاخت راه آهن در روستاي شوراب سوادکوه ، کليساي سرخ آباد، آرامگاه اخوت ، معدن زغال سنگ ، سازة نقاله و کارخانۀ برق زيرآب است ، به جرأت ميتوان گفت اثر قابل اعتنايي تا به امروز منتشر نشده است .
١ با اين توضيحات ، نويسندگان در مقالۀ حاضر تلاش ميکنند علاوه بر منابع مستندي که در طول اين سال ها منتشر شده است ، اسناد تاريخي، روزنامه هاي دورة رضاشاه ، داده هاي گردآوريشده از طريق مصاحبۀ تاريخ شفاهي و بررسي هاي ميداني خود را دستمايه قرار دهند تا تصوير نسبتاً روشني از ميراث فرهنگي تاريخي برجامانده از راه آهن شمال ايران ترسيم کنند.
ميراث ريلي (پل ورسک و سه خط طلا و تونل گدوک ) يکي از مهم ترين و با اهميت ترين بخش هاي راه آهن شمال ايران که امروزه از ميراث تاريخي اين منطقه به حساب ميآيد، حدود بيست کيلومتر از آن ، يعني از کيلومتر ٢٢٠ ايستگاه عباس آباد يا ورسک تا کيلومتر ٢٤٠ بعد از تونل گدوک، است .