چکیده:
جلالالدین دوانی، غیاثالدین دشتکی و ملاصدرا درآثار خود مسئله تسری عشق در موجودات را مطرح کردهاند و هر سه سعی در آمیختن رویکرد سینوی و عرفانی داشتهاند و به همین جهت سخنان آنان به وحدت وجود منتهی شده است، با این وصف همگی در این امر، بهیک میزان موفق نبودهاند. غیاثالدین تنها عشق در مرتبه انسانی را همراه با علم دانسته و آن را با وحدت در شهود پیوند میزند. سخنان وی در باب تسری عشق، بیانکننده نوعی وحدت سریانی در هستی است که به تبیین تشکیکی ملاصدرا نزدیک است. اما دوانی قائل به آگاهانه بودن عشق در تمامی مراتب و تجلیات است و سخنانش در اینباره مبتنیبر نظریه وحدت شخصی وجود است. هرچند تفسیر وحدت شخصی ملاصدرا در اینباره از نظر مضمون و ادبیات به سخنان دوانی نزدیک است؛ اما تنها ملاصدرا است که به بهترین شکل موفق گردیده در اینباره عرفان و حکمت را درهم آمیخته و آن را بهنحو مستدل تبیین نماید.
خلاصه ماشینی:
سریان عشق در هستی و ارتباط آن با وحدت وجود از نظر برخی از حکمای خطۀ شیراز (غیاث الدین دشتکی، جلال الدین دوانی و ملاصدرا) * الهه زارع جلال الدین دوانی، غیاث الدین دشتکی و ملاصدرا درآثار خود مسئله تسری عشق در موجودات را مطرح کرده اند و هر سه سعی در آمیختن رویکرد سینوی و عرفانی داشته اند و به همین جهت سخنان آنان به وحدت وجود منتهی شده است ، با این وصف همگی در این امر، به یک میزان موفق نبوده اند.
دوانی پس از آنکه اثبات نمود که غیری جز خداوند و تجلیات او نیست در مرحلۀ دوم به این نتیجه میرسد که هرچه هست به واسطۀ او و از او بوده و به او بازگشت دارد؛ بنابراین نمیتوان تفکیکی متصور شد؛ خداوند هم ظاهر است و هم مظهر، هم فاعل است و هم قابل ، هم محب است و هم محبوب و بر همین اساس علم و عالم و معلوم و عشق و عاشق و معشوق یکی است و همه اوست ؛ زیرا غیری جز او نیست و دراین باره به نقل سخنی از ابن حمزه فناری که به حب و محب و محبوب بودن حق تعالی اشاره دارد، پرداخته که : کائنات با عشق و محبت الهی ظهور پیدا میکنند؛ زیرا حضرتش محبت ذات خود بود.
٣. سریان عشق الهی در موجودات از نظر ملاصدرا باتوجه به آنچه بیان شد، هرچند دوانی و غیاث الدین در بحث سریان عشق تاحدی از موضع صرفاً سینوی فاصله گرفته و سعی در تقریب حکمت و عرفان داشتند و بدین جهت سخنان آن ها با مباحث وحدت وجود و وحدت شهود عرفانی تلاقی پیدا کرده است ، اما آن ها را نمیتوان کاملاً موفق دانست .