چکیده:
اگرچه عموم ردیهنویسیهای متقدم ازمیانرفتهاند ولی بررسی نامهای این نگاشتهها مسیر جدیدی در اختیار محقق قرار میدهد تا به کشف و خوانش تاریخ فکری و جریانشناسی جامعه اسلامی بپردازد. جریانهایی که برخی تا به امروز نیز تعیینکننده بنیانهای اعتقادی مذاهب اسلامیاند و لذا شناخت آنها از زوایای مختلف حائز اهمیت است. این پژوهه متکی بر منابع مکتوب و متمرکز بر ردیهنگاری کلامی فرق شیعی بر اساس فهارس متقدم یعنی رجال نجاشی، طوسی و فهرست ندیم است. کمیتسنجی اطلاعات ردیهها، سنخشناسی سهگانه بروندینی، برونمذهبی و درونمذهبی و فراوانیسنجی آنها از ابزار کارآمد این تحقیقاند که میتوان به کمک آنها نوع منازعات حاکم بر جامعه اسلامی را در بوته سنجش قرارداد. حاصل امر نشان میدهد که اکثر ردیه نگاران امامیاند و ردیهنگاری درحوزه بروندینی چندان موردتوجه متکلمان نبوده است. در ردیههای برونمذهبی بیش از همه معتزلیان محل نقد و رد بودهاند و در ردیههای درونمذهبی، جریان غلات و با درصدی اختلاف واقفیها و جریانهای مختلف امامی. تولید ردیه در قرن سوم در همه سنخها بیش از سایر قرون است که نشان دهنده بستر سیاسی-اجتماعی مستعد در مناظرات فکری میان فرقهها و شکلگیری ادبیات انتقادی بین آنهاست. در قرن چهارم علیرغم کاهش ردیه نگاری، ردیههای برونمذهبی تغییری نکرده است و ردیه بر معتزلیان بیشتر نیز شده است. این نشان میدهد که افول دوران طلایی معتزله، بازتاب افکار و عقاید آنها را تا مدتها بعد در جامعه اسلامی کم نکرد و متکلمین عقلگرای امامی همچنان به رد و نقد آراء آنها مشغول بودهاند. موضوع امامت در محوریت این ردیهها قرار گرفته است.
Apostasiography is a literature whose main focus would be to prove the invalidity of a belief or a specific claim. This type of literature can be seen among Islamic works of the second century onward. Although the majority of this literature has been destroyed, the study of mere titles can open new windows for the researchers to read and discover the history, type of conflicts among the Shiite speakers and different ideologies in the Islamic society of that time. To this day, some of these ideologies have been the basis of faiths in different sects in Islam; therefore scrutinizing them from all aspects is of great importance. The present study relies on written references and focuses on theological apostasiography of Shia cults using the early scholar list of works namely Rijal of Najashi, Tousi and Kitab al-Fihrist of Nadim. Quantification of the information in Apostasies, extrareligious, extrasectious and intersectious typology and their frequencies are used as research methods through which the arrangements of the Islamic society are analyzed. The results show that the majority of apostasiographers are Imami among which Shaikh Mofid is the most prolific. Extrareligious Apostasiography has not been popular among Shiite authors and scholars. In extrareligious apostasies, above all, the Mu'tazilites have been subject to criticism and rebuttal while in interreligious apostasies, The exaggerants. The number of apostasies produced in the third century exceeds that of the other centuries.
خلاصه ماشینی:
نسبت سنجی میان زمان نگارش و موضوعات ردیه نگاری های شیعیان 1 (تا نیمة اول قرن پنجم هجری ) 2 مهدیه پاکروان 3 علی محمد ولوی 4 1 سعید طاوسی مسرور تاریخ دریافت : ١٣٩٨/١٠/٠٥ تاریخ پذیرش :١٣٩٩/٠٦/٢٠ چکیده اگرچه عموم ردیه نویسی های متقدم ازمیان رفته اند، بررسی نام های این نگاشته ها مـسیر جدیدی در اختیار محقـق قـرار مـی دهـد تـا بـه کـشف و خـوانش تـاریخ فکـری و جریان شناسی جامعة اسلامی بپردازد.
همة این ردیه ها را باورمندان امامی نگاشته اند، به جز دو ردیة ذیل : جدول ٢: ردیه نگاران غیرامامی نام کتاب , نام مؤلف , مذهب , موضوع کلی کتاب , سنخ , قرن الرد علی القدریه , مقاتل بن سلیمان , زیدیه , فرق / قدریه , برون مذهبی , 2 الرد علی الرافضه , قاسم بن ابراهیم علوی رسی , زیدیه (منتسب به قاسمیه ) , فرق / امامیه , درون مذهبی , 3 در میان امامیه برخی متکلمان به ردیه نویسی توجه ویژه تری نشان داده انـد و وجـود همـین افراد در قرون مختلف سبب افزایش ردیه نگاری شده است (جدول ٣).
در این قرن تعداد ردیه های برون دینی همچون قرن دوم در مقایسه با گونـه هـای دیگـر بـا اختلاف زیادی کمتر است و نشان می دهد متکلمان امـامی ایـن دوره بیـشتر درگیـر شـبهات و ردود فرق اسلامی بوده اند (نمودار ٢).
Ḥasan (1427), Riĵāl, Qom: Moassisa al- Našr al-Eslāmī Valavī, Alī Moḥammad (1367), History of theology and Islamic religions, Tehrān: Be‘ṯat Publishing Institute.