چکیده:
مساجد در طول تاریخ اسلام به عنوان مهمترین و موثرترین نهادهای عبادی و معنوی مسلمانان به حساب آمدهاند. اهمیت این نهادهای معرفتی که مزین به نمادهای روحانی از جمله آیات و روایات و کتیبههای مشحون از آموزههای وحیانی میباشد فضایی را ایجاد میکند که مومنین و حتی کسانی که در آن وارد و حاضر میشوند احساسی خاص و سرشار از لطف و بهرهگیری مثبت دارند. مسجد به جهت اشتیاق مسلمین در شکوه هر چه بیشتر آن، پایگاهی برای کمال مطلوب و نیل به معانی است و بدین روی عرصۀ هنرهای منبعث از قرآن و عترت به ویژه کتیبهها و جلوه-هایی از آیات و سور میباشد. در این نوشتار سعی بر آن است که با ترسیم وضعیت این اماکن مقدس که ملهم از تفکر و اندیشۀ اسلامی به ویژه نشات گرفته از مضامین و معانی قرآنی میباشد فضای ظاهری و کالبدی آن مورد توجه قرار گیرد. و در واقع به این مساله پاسخ گوید که هنر و معماری در خدمات ارزشهای معنوی و قرآنی تا چه اندازه کارساز و اثرگذار است. بدین روی در مقالۀ حاضر به توصیف مساجدی از استان اصفهان به ویژه شهر تاریخی اصفهان پرداخته است. البته این مساجد به دلیل برخی ویژگیهای معنوی و معماری نه تنها در ایران بلکه در عالم اسلام شهره و مورد توجه است.
خلاصه ماشینی:
علاوه بر سور مختلف قرآن، اشعاری از شیخ بهایی، عالم و دانشمند بزرگ عهد صفوی در دو ضلع غربی و شرقی مسجد با خط ثلث بر زمینه لاجوردی منقوش شده که به منقبت اهل بیت پرداخته شده و برخی از ابیات آن چنین است : {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} در واقع کتیبههای این مسجد نیز مانند دیگر مساجد عهد صفوی علاوه بر مضامینی همچون دقت در آفرینش و عظمت خلقت خداوند 1 ، هدایت انسان به وسیله پیامبر اسلام و رهنمونی قرآن 2 و چگونگی زندگی دنیوی و راه نجات از سختی آن، 3 درباره فضائل اهل بیت و آیاتی که در شأن و منزلت ایشان هست نیز اشاره شده است با این تفاوت که از لحاظ کثرت سور قرآنی می توان این مسجد را منحصر به فردترین مسجد اصفهان با هنر کتیبه نگاری قرآنی دانست که با کمک هنرمندان معماری و خطاطان بی نظیر آن دوره، شاهکار عظیم اسلامی قرآنی را در اصفهان ساخته شده است.
بنای مسجد با مساحتی حدود 12264 متر مربع، به صورت چهار ایوانی ساخته شده و دارای صحن مرکزی با چهار ایوان در چهار جهت اصلی و رواقها، غرفههایی در طرفین ایوانها، گنبدخانه و شبستان، سر در و جلو خان، دو مدرسه با صحن و حجره، تزیینات بسیار متنوع و غنی کاشی معرق و کتیبههای نفیس به خط اساتیدی چون: علی رضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمدرضا امامی و محمد صالح امامی است.