چکیده:
همزمان با پیدایش دولت شیعیمذهب صفوی، اوزبکان حنفیمذهب نیز با کنارزدن سلاطین تیموری بر ماوراءالنهر مسلط شدند. علاوه بر اختلاف مذهبی آنها با صفویه، دعاوی هر دو طرف بر تملک خراسان، به منازعات دامنهدار و دیرپای میان آن دو منتهی شد. با توجه به ماهیت حکومت صفوی و اتکا نظامی آن دولت بر ایلات قزلباش در طول قرن دهم هجری قمری، طبیعی است که نقش اصلی در این منازعات بر عهده قزلباشان بود. ایل افشار نیز بهعنوان یکی از این ایلات، اگر چه نسبت به ایلات بزرگتر همچون شاملو، استاجلو و جز آن در درجة دوم اهمیت قرار داشت؛ اما در این منازعات حضور و شرکت داشت. هدف این مقاله آن است که با شیوة توصیفی- تحلیلی، پاسخ روشنی به این پرسش ارائه نماید که ایل افشار در منازعات دولت صفوی با اوزبکان چگونه ایفای نقش کرد؟ این پژوهش نشان میدهد که افشارها بهخاطر تمرکز در خراسان و کرمان، با حضور در لشگر صفوی، احراز فرماندهی بخشی از سپاه، کوتوالی قلعههای مرزی و جز آن، بهرغم فرازوفرود در طول زمان، نقش تأثیرگذاری در منازعات ایران و اوزبکان در عصر صفوی داشتهاند.
خلاصه ماشینی:
هدف اين مقاله آن است که با شيؤەتوصـيفي -تحليلـي ، پاسـخ روشني به اين پرسش ارائه نمايد که ايل افشار در منازعات دولت صفوي با اوزبکان چگونـه ايفـاي نقش کرد؟ اين پژوهش نشان مي دهد که افشارها به خاطر تمرکز در خراسان و کرمان ، با حضـور در لشگر صفوي، احراز فرماندهي بخشي از سپاه ، کوتوالي قلعه هاي مرزي و جز آن ، به رغم فرازوفرود در طول زمان ، نقش تأثيرگذاري در منازعات ايران و اوزبکان درعصرصفوي داشته اند.
اگرچه گزارشي در دست نيست ؛ولي از قياس با موارد کوچ اجباري ديگر ايلات به واسطۀ سياست هاي خاص شاه عباس اول (ترکمان ، ١٣٨٢: ٨٨٣/٢-٨٨٢)، ممکن است کـه بخشـي از فرآيند استقرار ايل افشار در خراسان و کرمان معلول ِ اين نوع سياست هاي حکومت صـفوي نيـز بوده باشد.
) تلاش قزلباشان براي کسب قدرت بيشتر شد کـه افشـارها نيـز از ايـن قاعـده مستثنا نبودند؛بنابراين ،به واسـط ۀاشـتغال افشـارها بـه درگيـري بـر سـر کسـب قـدرت در تيول هاي ايلياتي شان و نيز خودسري بعضي از امراي افشار مانند بکتاش خان افشار (ترکمان ، ١٣٨٢: ١٦٧/١) وتلاش شاه عباس براي کاهش اقتدار قزلباشـان (سـيوري ، ١٣٧٢: ٨٠-٧٥) باعث شد افشارها در جريان تجاوز اوزبکان بـه خراسـان در دورة شـاه عبـاس چنـدان نقـش پررنگي نداشته باشند، چنان که جز نقش آفريني در جريـان آزادسـازي قلعـ ۀتـون (ترکمـان ، ٤٥٦/١:١٣٨٢-٤٥٥)، از حضـور افشـارها در ديگـر برخوردهـاي صـفويه و اوزبکـان در دوره شاه عباس ، خبري در دست نيست .