چکیده:
در دورة بازگشت ادبی منشآت دبیری و آموزههای منشآتنویسی رونق یافت و آثار مانایی در قالب ادبیات
دیوانی- اجتماعی به ظهور رسید. مفهومشناسی منشات و معرفی منشاتنویسان صاحبسبک در ادبیات
دیوانی ایران؛ از اهداف اصلی این پژوهش است که از طریق بیان شرح حال آنان جایگاه ادبی و
ویژگیهای سبکی و فردیشان آشکار میشود. نوع بهکارگیری روش پژوهشی در این مقاله» توصیفی-
تحلیلی است که در مواقع ضروری و در مباحث آغازین به تعاریف کاربردی» گونههای نامهنگاری,
منشآتنویسان دیوانسالار (صاحبسبک) و . پرداخته شده. برای مطابقت عنوان و محتوای این نوشته با
دیدگاهی تاریخی و ادبی از کلیة منابع و ماخذه کتب منشاآّتی» اسناد و مکاتبات دیوانی بهره برده شده
است. از دستاوردهای اساسی که در این پژوهش یافت میشودء علل و عواملی است که در ویژگیهای
سبکی منشاّتنویسان دورة زندیه و قاجاریه موّثر افتاده است. تسلط بر فنون ادبی؛ احراز مشاغل دیوانی,
تمجید صاحبان اندیشه از سبک نگارش آنها و پیروی از دستورنامههای منشاتنویسی» مولفههایی هستند
که در صاحبسبکی آنان» نقش تعیی نکنندهای داشته است. برآیند دیگر این مقاله ارتباطسنجی با ژانر
ادبیات دیوانی است که منشآّت و منشّتنویسان میتوانند به تحولات نثر دبیری و واژهشناسی اجنماعی و
درباری کمک شایان توجهی بنمایند.
During the period of literary return, the epistemology of the secretary and
the teachings of epistemology writing flourished, and abiding works
emerged in the form of social-court literature. Understanding the concept
of epistemology writing and the introduction of stylistic epistemology
writers in Iranian court literature is one of the main objectives of this
study, which is revealed through biographies, literary status and stylistic
and individual characteristics. This article is descriptive-analytical and
where necessary, discusses practical definitions, types of correspondence,
epistemology writers (stylist), etc. In order to match the title and content of
this article with a historical and literary perspective, we have used all
available sources and references, epistemology books, court documents
and correspondences. One of the main findings of this study is the causes
and factors that have influenced the stylistic characteristics of
epistemology writers during Zand and Qajar dynasties. Literary device
mastery, gaining posts in state (court), thinkers’ appraisal on their style
and following orders on correspondence formats are factors that
influenced their particular writing style. Another result of this article is the
association with the genre of court literature, in which epistemology
writing and epistemology writers can make a significant contribution to
the evolution of scribe's prose and social and court lexicography.
خلاصه ماشینی:
در این زمینه جهانگیر قائم مقامی در کتاب خود «مقدمه ای بر شناخت اسناد تاریخی» (١٣٥٠) بیشتر به جنبـۀ تـاریخی انواع مکاتبات دیوانی و سلطانی و ساختار وجودی آنها توجه داشته ، اما در فصل پنجم کتـاب بـه طور متعارف به تبیین وظیفۀ دیوان رسائل و منصب منشی الممالکی و شغل دبیری پرداخته است .
٣- دیوانسالاران و منشآت نویسان صاحب سبک از عهد افشاریه تا انقلاب مشروطیت ، ترسل نویسان مسلط به علم سخنوری و فنون ادبی در آثـار خود به شرح آداب منشآت نویسی پرداختند و رونوشت اسناد ممتاز و حیاتی (ادوار پیشین و زمانـه خود) را که در چهارچوب نظام دیوانی تولید شده اند، گردآورده ، برای هم سطح یا بالادسـتان خـود به یادگار گذاشته اند؛ افرادی چون : میرزا رضاقلی خان نوایی متخلص به سلطانی ، نشاط اصفهانی ، میرزا محمدصادق مروزی ، متخلص به هما، محمدتقی علی آبادی متخلص به «مدالی » و ...
)، فتحعلی شاه زمام امور خارج از تشکیلات حرمخانه را به دست چهار نفر سپرد: ١- میرزا شفیع که به مقام صدراعظمی نایـل گردیـد؛ ٢- حـاجی محمدحسـین خـان بیگلربیگی اصفهان که ملقب به امین الدوله شد و مسـئولیت وزارت اسـتیفای کـل کشـور (وزیـر دارایی) به او واگذار گردید؛ ٣- میرزا رضاقلی خان نوایی در جایگاه وزیر رسائل (/ منشی الممالک ) برقرار شد و در نتیجه ، وی وظایف دفتر مخصوص پادشاه و امور مربوط به روابط بـا خارجیـان را بر عهده گرفت ؛ ٤- میرزا هدایت الله تفرشی که وزیر لشکر شد و بدین ترتیب ، مسئول کلیۀ امـور لشکری به او محول گردید (اعتمادالسلطنه ، ١٣٦٧: ٣/ ١٤٨٠؛ قائم مقامی، ١٣٥٠: ٢٠٣).