چکیده:
جهان به سرعت در حال گسترش زندگی شهری است. در ایران نیز شهرنشینی با روندی سریع و شتابان همراه بوده و این رشد شتابان مسائل و معضلات زیادی را برای کلان شهرهای بزرگ ایران به دنبال داشته که یکی از مهم ترین آن ها بروز پدیده حاشیه نشینی است. مشهد پس از تهران بزگترین کلان شهر کشور بوده و رشد سریع شهرنشینی را در چند سال گذشته تجربه کرده است و بخش عمده این رشد به حاشیه شهر اختصاص دارد. این پهنه شامل 42 محله است که بر اساس آمار سال 1385 به میزان 33 درصد از جمعیت و 22 درصد از وسعت شهر مشهد را شامل می شود. هدف این مقاله تبیین عوامل مؤثر بر شکل گیری پدیده حاشیه نشینی در کلان شهرها و آثار و پیامدهای آن با بررسی موردی حاشیه نشینی در کلان شهر مشهد است. در این راستا جامعه آماری پژوهش، جمعیت حاشیه نشین شهر مشهد در مناطق 12 گانه آن بوده است که از این میان 400 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شده اند. روش نمونه گیری، خوشه ای چندمرحله ای و ابزار تحقیق نیز پرسشنامه محقق ساخته بوده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که از دلایل عمده مهاجرت به حاشیه شهر مسائل معیشتی از جمله پیدا کردن کار، قیمت پایین منزل و هزینه پایین زندگی و همچنین مسئله ازدواج بوده است. جدی ترین مسائل از نگاه ساکنین در حاشیه شهر مسائل امنیتی، مقوله سلب آرامش و کمبودهای رفاهی، ساخت و سازهای غیراصولی و فقدان امکانات فیزیکی است که باعث شده است مجموعه پیچیده و درهم تنیده ای از مسائل گریبانگیر ساکنین این مناطق شده و حضور همزمان این مسائل منجر به تشدید هر کدام از آن ها نیز شود. یکی از نقاط عزیمت مناسب برای شروع اقدامات اصلاحی در سکونت گاه های غیررسمی مشهد، تشویق و ترغیب ساکنین به سنددار کردن زمین ها و منازل شان است. جلب اعتماد ساکنین برای هرگونه اقدام مشارکتی در جهت بهبود شرایط حاشیه شهر، در گروی پیش قدمی معتمدین محلات حاشیه است، این در حالی است که میزان بی اعتمادی به دستگاه های مسئول در این زمینه بسیار زیاد است.
خلاصه ماشینی:
جدول شماره(٢)- عوامل ايجاد حاشيه نشيني بر اساس نظريه جاذبه و دافعه جاذبه هاي اقتصادي دافعه ها ي اجتماعي فرهنگي محل شهر مقصد دافعه هاي اقتصادي محل سکونت مبدا سکونت قبلي - پايين بودن ارزش کار و زندگي، - دستيابي به شغل - بيکاري در محل قبلي، درآمد کم ، شغل - اختلافات و درگيريهاي قومي، بهتر و درآمد نامناسب ، - دوري از اقوام وآشنايان، بيشتر - عدم دسترسي به امکانات آموزشي و رفاهي، - عدم زمينه مناسب براي رشد خلاقيت - ارزاني زمين و خانه - نداشتن زمين ، عدم دسترسي به راههاي فردي، در اين محل ارتباطي مناسب - عدم زمينه مناسب براي رشد - دسترسي به امکانات - مکانيزه شدن فعاليت هاي کشاورزي، شخصيت ، آموزشي - کاهش منابع مالي و عدم توجه به بخش - عدم زمينه مناسب براي ازدواج، - دسترسي به کشاورزي و فرار از شرايط سخت زندگي - عدم تحول و توسعه و پيشرفت و امکانات رفاهي در محل سکونت قبلي، محيط بسته و ضعف ارتباطات فرهنگي اجتماعي منبع : (رباني و همکاران، ١٣٨٥،ص٩١) با توجه به اينکه يکي از علل اصلي بروز پديده حاشيه نشيني، مهاجرت از روستاها به شهرها و يا از شهرهاي کوچک به شهرهاي بزرگ و کلان شهرها بوده است ، بررسي آمار جمعيت شهري و روستايي و نيز نرخ خالص مهاجرت استانها ميتواند حدودي از وضعيت حاشيه نشيني در کشور را نشان دهد.