چکیده:
معصومان (ع) به منظور تفسیر دقیق آیات قرآن معنای دقیق بسیاری از واژه ها را بیان کرده اند که در این میان بیان وجه تسمیۀ لغات قرآنی تعداد قابل توجهی از آن ها را تشکیل می دهد. به علت کثرت احادیث وارده در این باب در پژوهش حاضر سعی شده است به همه روایات وجه تسمیه واژگان قرآنی اشاره شده و تعدادی از آن ها همچون کلمات امّی، انسان، فتی و حواریون بررسی گردد. در بررسی ها، از نظرات اهل لغت و تفسیر استفاده شده است. از رهیافت های مقاله پیش رو آن است که با مطالعه احادیث دریافتیم، بیان وجه تسمیۀ واژگان عموما از طریق علم اشتقاق صورت گرفته است، و همچنین بررسی ها نشانگر آن است که فهم وجه تسمیۀ واژگان قرآنی در فهم و تفسیر برخی از آیات موثر است. شیوۀ پژوهش در این مقاله کتابخانه ای و با به کارگیری روش استنباطی و اجتهادی می باشد.
خلاصه ماشینی:
(مجمع البحرین/ج4/ص47) بعضی به این دلیل که هر کلمه در تصغیر به اصل خود بازمیگردد و مصغرِ کلمۀ انسان به اتفاق اهل لغت انیسیان است، (الاشتقاق/ج2/ص265) و همچنین نقل روایت فوق از زبان ابن عباس که گفت: «انما سمّی الانسان انساناً لانّ الله عزوجل عهد الیه و نسی» (ادب الکاتب/ص613و614ـ العسل المصفی منه تهذیب زین الفتی فی شرح سورة هل أتی/ص74) آن را از ریشۀ «نسی» دانستند.
(شرح اصول کافی مولی صالح مازندرانی/ج12/ص577) زیرا، اینکه در قرآن کریم تنها از واژه فتی و مشتقات آن استفادهشده به دلیلِ بار معناییِ مثبتی است که این لغت حاملِ آن است، برخلاف کلمۀ شاب که فاقدِ آن میباشد.
اما اگر از باب ظنی الصدور بودن روایات به آنها وقعی ننهیم، میتوان نظریۀ دومی ارائه داد و آن اینکه: همۀ اشخاصی که در قرآن «فتی» نامیده شدند از نظر ظاهری جوان و تازه سن بودند اما ازآنجاییکه از نظرِ باطنی دارای کمالاتی همچون عقل، تدبیر و ایماناند، به جای صفتِ شاب از کلمۀ فتی استفاده شد تا جامعِ صفاتِ ظاهری و باطنیشان باشد.
2 الحواریون علی بن حسن بن علی بن فضال از پدرش روایت میکند که گفت به ابوالحسن رضا (ع) عرض کردم: چرا حواریون، حواریون نامیده شدند؟ فرمودند: «از نظر مردم آنها جامه شوی بودند، یعنی جامهها را با شستن از چرک پاک میکردند و این نام از خبز حواری (یعنی گندمِ خالص و سپید) مشتق است و اما نزد ما برای آن حواریون نامیده شدند که درون خود و دیگران را با پند و اندرز از آلودگی گناهان، پاک و تمیز میکردند».