چکیده:
بغداد بیش از پنج قرن مرکز خلافت جهان اسلام بود که در سال 656 ه. به دست مغولان سقوط نمود، لذا این حادثه مهمترین رخدادِ تأثیرگذار در تحولات سیاسی آن عصر به شمار میرود. راهبردهای نظامی امپراتوری مغولان آنها را قادر ساخت تقریباً تمام قارۀ آسیا و بخشهایی از شرق اروپا را زیر سلطۀ خود درآورند؛ آنها فناوریهای مفیدی را برای حمله به استحکامات از فرهنگهای دیگر اقتباس و کارشناسان فنی خارجی را در ساختارهای نظامی خود وارد کردند. این ساختار نظامی بسیار انعطافپذیر بود و به ارتش مغول اجازه میداد تا بهصورت گروههای گسترده حمله کرده تا دشمن را محاصره نمایند یا آنها را به کمین سوق دهند تا بتوانند یک ارتش فراری و شکستخورده را از بین ببرند. در همین راستا، پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این پرسش است که راهبردهای نظامی مغولان چه تأثیری در سقوط بغداد داشته است؟ این تحقیق به روش توصیفی تحلیلی راهبردهای نظامی مغولان در تسخیر بغداد را مورد ارزیابی و تحلیل قرار خواهد داد. یافتههای این پژوهش حاکی از آن است که سازمانهای نظامی و استراتژیهایی که آنها اعمال نمودند، نقش بسیار مهمی در سقوط بغداد بعد از پنج قرن مرکزیت دارالخلافه داشته است. استفاده از ادوات نظامی سبک، منجنیق (دیوارکوب)، پیکارهای نامنظم، استفاده از نگاه مشورتی و ارزیابی تفکر عوام و خواص با مسئلۀ سقوط، تعقیب و گریز و حرکت بهصورت چندجانبه مهمترین عامل موفقیت مغولان بوده است.
Baghdad was the center of the caliphate of the Islamic world for more than five centuries. It was conquered by the Mongols in 656 AH, so this is the most important event in the political developments of that time. The military strategies of the Mongol empire enabled them to conquer almost the entire continent of Asia and parts of Eastern Europe. They adopted useful technologies for attacking fortifications from other cultures, and employed foreign technical experts. Their military structure was very flexible, and allowed the Mongol army to attack in large groups to besiege the enemy or ambush them in order to destroy a fugitive and defeated army. Thus, the present study seeks to find out what effects the Mongol military strategies had on the downfall of Baghdad. The article adopts a historical method in analyzing and explaining the military strategies of the Mongols in the conquest of Baghdad. The findings indicate that the weak structure of the caliphate, their military organizations, and the strategies they implemented played a very important role in the fall of Baghdad after five centuries of centralization of the caliphate. The use of light military equipment and catapults, their adoption of irregular warfare, consultation, and the evaluation of public opinion were the most important factors in the success of the Mongols.
خلاصه ماشینی:
زمانی که چنگیزخان به سمت استپ های شمالی چین حرکت کرد و با دیوار بزرگ چین روبرو شد، برای اولین بار بود که نیاز به گروه های محاصره به وجود آمد (٢٩٣-٢٦٥ :١٩٨٧ ,Allsen)؛ بنابراین بعد از آن واحدهای محاصره به طور منظم در میان نیروهای نظامی به کار گرفته شدند و تا اواخر قرن چهاردهم میلادی در خدمت ارتش آنها درآمدند.
در دوران مستعصم قلمرو جغرافیایی که خلیفه بدان توجه داشت ، به بغداد محدود میشد و از سویی نیز در این شهر به جهت برخی بلایای طبیعی اوضاع بسیار نابسامان بود و به سبب عدم توجه خلیفه به اقدامات عمرانی و بهبود وضعیت شهر، بسیاری از مردم ازآنجا کوچ نمودند؛ چنانکه محلۀ دارالخلافه و محله های بزرگ از جمعیت خالیشده بود (ابن فوطی، ١٣٥١: ٢٦٠-٢٦١).
مشورت با خردمندان و ارزیابی مسئلۀ سقوط خلافت به دنبال موضع گیری نابخردانۀ خلیفۀ بغداد، هلاکو که از روز حرکت به سوی ایران به مسئلۀ بغداد توجه ویژه ای مبذول داشت و تمهیدات سیاسی، نظامی و بهانه جوییهای وی برای فراهم آوردن مقدمات تسخیر بغداد حاکی از تصمیم وی در این مورد بود، لذا دست به مشورت های مکرر و استصواب های مختلف زد و گاه حتی تظاهر به بیمناکی از حاکمیت عباسی داشت که عمدتا نوعی بازی سیاسی برای آماده سازی افکار عوام و خواص در آستانۀ وقوع یکی از بزرگ ترین وقایع سیاسی، اجتماعی و تاریخی بود، بالاخره نیز تصمیم قطعی بر فتح بغداد گرفت و در سال ٦٥٦ دروازه های بغداد به روی مغول باز شد (رشیدالدین فضل الله ، ١٣٧٣: ١٠٢٣/٢-١٠٢٤).