چکیده:
ازجمله کهنترین باورها در طول تاریخ، باور به وجودِ قدرتی عظیم و ماورایی در اجرام کیهانی اعم از سیارات و ستارگان است. نیاکان ما بر این باور بودند آنچه در آسمانها رخ میدهد، تأثیر مستقیمی بر حوادث روی زمین دارد. بدین سبب در تعیین هنگام جلوس، عقد و نکاح، لشکرکشی، کوچ، مسافرت و کشت و زرع، زمان بنای شهرها، زمان بنای شهرها، بهکارگیری افراد در امور مهم سیاسی و... به کنکاش در کیهان جهت تدبیر امور زمینی میپرداختند. این پژوهش بر آن است به واکاوی تأثیر باورهای کیهانی بر رخدادهای تاریخی ایران سدههای دوم تا هفتم هجری، با اتخاذ رویکرد توصیفیتحلیلی، بپردازد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان میدهد که باور به تأثیر قاطع ماوراءالطبیعه بر رویدادهای زمینی، آثار و نتایجِ عملی و حائز اهمیتی در تاریخ ایران داشته است که در بعد مثبت میتوان به رشد و توسعۀ علم نجوم و علوم وابسته یا معینِ آن ازجمله ریاضیات، هندسه و هیئت، ساخت رصدخانهها و تألیف کتب ارزشمند در حوزه علم نجوم و تدوین دقیقترین تقویمهای نجومی اشاره کرد. اعتقاد به تقدیرگرایی، باور به بیهودگی تدبیر و عملگرایی، به تعویق افتادن و معطل ماندن امور مهم و تغییر در سیر طبیعی رخدادها نیز بهعنوان پیامدهای منفی قابلذکر است.
One of the oldest beliefs throughout history is the belief in the existence of a supernatural power in cosmic bodies, including the planets and stars. Our ancestors believed that what happens in the heaven has a direct effect on the events on earth. For this reason, in determining the time of sitting, marriage, campaigning, migration, travel and cultivation, the time of building cities, employing people in important political affairs and so on, they explored the universe to manage the earthly affairs. This study intends to analyze the effects of the cosmic beliefs on the historical events of Iran in the second to seventh centuries (AH), using a descriptive-analytical approach. The results of this study show that the belief in the decisive effect of the supernatural on the terrestrial events has had practical and important effects on the history of Iran. The positive aspects were the growth and development of astronomy and its related sciences including mathematics and geometry, the construction of the observatories, the writing of valuable books in the field of astronomy and the compilation of the most accurate astronomical calendars. Belief in destiny, belief in the futility of deliberation and pragmatism, procrastination of the important affairs and the change in the natural course of the events could be mentioned as its negative consequences.
خلاصه ماشینی:
نتایج حاصل از این تحقیق نشان میدهد که باور به تأثیر قاطع ماوراءالطبیعه بر رویدادهای زمینی، آثار و نتایجِ عملی و حائز اهمیتی در تاریخ ایران داشته است که در بعد مثبت میتوان به رشد و توسعۀ علم نجوم و علوم وابسته یا معینِ آن ازجمله ریاضیات، هندسه و هیئت، ساخت رصدخانهها و تألیف کتب ارزشمند در حوزه علم نجوم و تدوین دقیقترین تقویمهای نجومی اشاره کرد.
مقدمه فاخر رضازاده ملک بر کتاب تَنکلوشا نیز حاوی مطالب درخوری درباره اهمیت و فراوانی باورهای کیهانی در تاریخ ایران و معرفی کتب تنجیمی بهویژه کتاب التفهیم بیرونی است؛ اما آنچه ضرورت انجام این پژوهش را توجیه میکند، اینکه در آثار فوق تأثیرات باورهای کیهانی بر رخدادهای تاریخی و همچنین کارکردها و پیامدهای آن در تاریخ ایران دوره مذکور مورد غفلت بوده است؛ مقولهای که موضوع و محور مقاله پیش رو است.
کتب تنجیمی بهتفصیل در مورد چگونگی تعیین سعادت و نحوست روزها و همچنین ساعات هر روز سخن گفتهاند (همان: 362-356) نتیجه این باور را در ارتقاء شأن منجّمان به مقام «ندیمی» حاکمان شاهد هستیم که خود از علاقهمندی آنان و درنتیجه رواج این علم در جامعه عصر و اعتقاد عمیق و قلبی مردم به نظرات منجمان و عین حقیقت پنداشتن پیشبینیهایشان گواهی دارد (ر.
رسوخ این بینش در تار و پود جامعه مورد اشاره به گونه ای است که انجام امور مهم و حتی انتصاب افراد برای انجام مأموریتهای تعیین شده از سمت حکام و خلفاء، حتماً میبایست پس از بررسی طالع شان صورت میپذیرفت.