چکیده:
همواره پدیدهای به نام انتساب در مورد کتاب، اثر تاریخی، سفرنامه، شعر وغیره گویای وجود شبهه میباشد. انتساب جلد دوم کتاب ارشاد القلوب به محدث و واعظ شیعی قرن هشتم، حسن بن محمد دیلمی یکی از این موارد است. شباهتهای ظاهری و استنادات محققان به جلد دوم باعث قوت بخشیدن اصالت این تألیف شده است. درحالیکه تفاوتهای محتوایی آن با سایر آثار دیلمی و تردید برخی محققان در انتساب این اثر، نگارندگان این مقاله را بر آن داشت تا با روش توصیفی و تحلیل محتوا زوایای تاریک قضایا را روشن نموده و با استدلالهای علمی و منطقی و بهطور متقن انتساب جلد دوم ارشاد القلوب را به دیلمی رد کنند. به نظر میرسد این نوشته در اوایل عصر صفوی و در راستای سیاست رسمیت بخشیدن و ترویج مذهب تشیع تدوین شده باشد. مختصات ارشادالقلوب از جمله جاذبه واقبال عامه مردم به آن و وثاقت علمی مؤلف ازعوامل انتساب این اثر به دیلمی میباشد.
خلاصه ماشینی:
او داراي آثار ارزشمندي از جمله: ارشاد القلوب الي الصواب المنجي من عمل من اليم العقاب، اعلامالدين في صفاتالمؤمنين، غرر الاخبار و درر الآثار في مناقب ابيالائمة الأطهار^ است كه اين سه اثر، چاپ شده و در دسترس قرار دارد.
بررسي و تحليل محتواي جلد اول ارشاد القلوب اعتماد به وثاقت علمي ديلمي باعث شده كه آثار وي در رديف مصادر بحار الانوار قرار گرفته و مورد توجه علماي شيعه واقع شود.
گرچه در دیگر آثار ديلمي نيز استفاده از اين سبك به چشم ميخورد، اما در جلد دوم ارشاد القلوب به صورتي افراطگونه، بيش از نيمي از مطالب به اين شيوه بيان شده است.
ازجمله ويژگيهاي حائز اهميت در نگرش و رويكرد ديلمي در اثر غرر الاخبار كه آن را با محتواي جلد دوم ارشاد القلوب قابل مقايسه ميكند؛ بدین موارد میتوان اشاره کرد: 1.
4. نويسنده در جلد دوم ارشاد القلوب مباحثي را به معرفي شيعه و شيعيان اختصاص داده است، لذا پرداختن به اين مطلب با وجود كتاب اعلام الدين كه با همين هدف نوشته شده است، جاي سؤال دارد.
8. كتاب غرر الاخبار و جلد دوم ارشاد القلوب هر دو در يك موضوع ـ يعني سيره امام علي× ـ نوشته شده است.
ديلمي در كتاب غرر الاخبار در كنار پرداختن به موضوع اصلي ـ امامت و ولايت حضرت علي× ـ موضوعات اخلاقي را نيز تبيين نموده است (مطابق نمودار ذيل)، درصورتيكه مؤلف جلد دوم ارشاد القلوب نسبتاً توجه كمي به نكات اخلاقي داشته است.