چکیده:
پس از مرگ ناگهانی یارمحمدخان ظهیرالدوله (1258-1267ق.)، به سال 1267ق.، هرجومرج فراوانی در هرات پدید آمد. در دل این آشفتگیها، افراد زیادی تحت امر دولت ایران و خارج آن، به قدرت رسیدند و در نهایت دوستمحمدخان بارکزایی (1258-1280ق.) به سال 1279ق.، هرات را برای همیشه از ایران جدا ساخت. درخلال آشفتگیهای هرات (1267-1280ق.)، سکههایی نیز به نام ناصرالدینشاه (1264-1313ق.) در تاریخهای 1269 و 1273-1279ق. در این شهر به ضرب رسید. توجه بیشتر بدین سکهها دو مسأله را به همراه دارد، یکی آنکه نظام پولی عصر ناصری از ساختار خاصی پیروی نمیکرد و سکههای هر محل با عیارهای متفاوت به ضرب میرسید و دیگری آنکه معمولاً در دورانهای پرتنش، قدرت اقتصادی هر شهر تضعیف میگشت و عیار سکه نیز بدان واسطه بسیار پایین میآمد. بنابراین تجزیه عنصری سکههای این دوره با استفاده از شیوه پیکسی به دلیل سرعت، دقت بالا و غیرمخرب بودن آن، میتواند تحلیل خوبی از این اوضاع ارائه دهد. از اینرو، برای مطالعه در این امر تعداد 21 سکه در نُه تاریخ متفاوت، مورد تجزیه عنصری قرار گرفت. در نتیجه مشخص شد که عیار نقره این سکهها بالاتر از 90% بوده که در مقایسه ضرابخانههای اصلی، یعنی مشهد (84%)، تبریز (82%)، طهران (90%)، اصفهان (84%)، و شیراز (90%)، در جایگاه بالایی قرار میگرفته و این نشان دهنده تابعیت ضرابخانه هرات از نظام اصلی ضرب سکه، یعنی نظام طهران بوده که حتی در اوج تنشها هم، از عیار این سکهها کسر نگردیده است. در پایان نیز اطلاعات ارزشمندی از نحوه عیار زدن فلز سکهها با فلزات مس و آهن و نوع معادن نقره مورد استفاده، یعنی معادن سروزیت به دست آمد.
After the sudden death of Yar Mohammad Khan Zahir al-Dawla (1258-1267 AH), in 1267 AH, a lot of violence arose in Herat; In the midst of this turmoil, many people came to power under and under the auspices of the Iranian government, and eventually Dost Mohammad Khan Barkzai (1258-1280 AH) separated Herat from Iran forever in 1279 AH. During the turmoil in Herat (1267-1280 AH), coins were named Naser al-Din Shah (1264-1313 AH) were also dated to 1269, 1273-1279 AH. Multiplied in this city; Further attention to these coins raises two issues, one is that the monetary system of the Nasserite era did not follow a specific structure, and the coins of each place were minted with different grades, and the other was usually minted during tense periods. The economic power of each city was weakened, and the value of the coin was greatly reduced; Therefore, the elemental analysis of the coins of this period, using the PIXE method, due to its speed, high accuracy and non-destructiveness, can provide a good analysis of this situation; Therefore, 21 coins in 9 different dates were analyzed to study this issue. As a result, it was determined that the silver grade of these coins was higher than %90, compared to the main mints, namely Mashhad (%84), Tabriz (%82), Tehran (%90), Isfahan (%84), and Shiraz (%90) is in a high positions, and this shows the citizenship of the main coinage system, the Tehran system, which has not been deducted from the standard of these coins even at the height of tensions. Finally, valuable information was obtained on how to decompose coin metal with copper and iron metals, and the type of silver mines used, namely Cerussite mines.
خلاصه ماشینی:
تحلیلی بر سکههای ناصرالدینشاه قاجار ضرب شده در هرات با استفاده از تجزیه عنصری پیکسی حسین کوهستانیاندرزی زهره جوزی زهرا نصراللهی محمدامین سعادتمهر مریم یاغیزهی هانیه حسیننیا امیرکلایی تاریخ دریافت: 7/2/1399 نوع مقاله: علمی-پژوهشی تاریخ پذیرش: 26/6/1399 شماره صفحه: 115-141 چکیده پس از مرگ ناگهانی یارمحمدخان ظهیرالدوله (1258-1267ق.
هرات در بستر تاریخی ایران، پیوسته یکی از نقاط دارای اهمیت از ابعاد گوناگون سیاسی، نظامی، فرهنگی و بویژه اقتصادی محسوب میگردید و از دوران اشکانی، سکههای فراوانی با نام این شهر تابع نظام پولی حکومت به ضرب رسیده است (عقیلی، 1377: 363-364).
از آنجا که نظام پولی عصر ناصری از ساختار خاصی پیروی نمیکرد و سکههای هر محل با عیارهای متفاوت به ضرب میرسید، دو پرسش مطرح میشود: 1- مقدار خلوص نقره سکههای ضرب شده در هرات چگونه بوده و سیر تغییرات آن چگونه رقم خورده است؟ 2- سکههای شهر هرات از نظر میزان خلوص نقره، در جایگاه شهری پرتنش، در برابر شهرهای اصلی ایران، نظیر مشهد، تبریز، تهران، اصفهان، و شیراز چگونه بوده است؟ در این نوشتار، سعی برآن بوده که علاوه بر تلفیق نگاشتههای تاریخی و اطلاعات سکهشناسی، به تجزیه عنصری پیکسی سکههای ناصرالدینشاه ضرب هرات در تمامی تاریخهای ضرب پرداخته شود، تا تحلیلی از نحوه عملکرد و تعهد این ضرابخانه به نظام مرکزی ضرب مسکوکات ارائه گردد و قدرت اقتصادی آن در قیاس با سایر شهرهای پراهمیت سنجیده شود.
در این پژوهش از میان سایر شیوههای تجزیه عنصری، از شیوه پیکسی بهدلیل سرعت، دقت بالا و از همه مهمتر غیرمخرب بودن آن (Linke, Schreiner &Demortier, 2004: 173)، برای مطالعه سکهها استفاده شده است.