چکیده:
خرید تضمینی گندم با هدف رسیدن به خودکفایی و حمایت از تولیدکننده و مصرفکننده، یکی از سیاستهای اعمال شده از سوی دولت از زمان پهلوی اول تاکنون بوده است. اما در مواقعی، به دلیل عدم اجرای درست این سیاست، نه تنها اهداف مذکور محقق نشده، بلکه پیامدهای زیانباری به دنبال داشته است. جنگ جهانی دوم یکی از دورههایی است که دولت برای تأمین نان مورد نیاز مردم با قیمتی متعادل، خرید انحصاری و تضمینی گندم از مالکان و زارعان را در پیش گرفت. اما در عمل این سیاست درست اجرا نشد. پژوهش حاضر در صدد است عملکرد دولت در خرید انحصاری و تضمینی گندم در جنگ جهانی دوم را مورد بررسی قرار دهد و به این سوال پاسخ دهد که اجرای سیاست خرید انحصاری و تضمینی گندم چه پیامدهایی را به دنبال داشت. برای این منظور از روش توصیفی تحلیلی استفاده میشود. روش گردآوری اطلاعات نیـز کتابخانهای و اسنادی است. نتیجۀ این تحقیـق نشان میدهد خرید انحصاری گندم از مالکان و زارعان با قیمت ارزان و فروش آن به مصرفکننده با قیمت ارازانتر و یارانهای، به نفع مصرفکننده شهری و ضرر تولیدکننده روستایی و دولت بود. از دیگر پیامدهای زیانبار این سیاست میتوان به احتکار و قاچاق گندم، سلفخری، بیانگیزگی کشاورزان برای کشت گندم، مهاجرت روستاییان به شهرها، قحطی، گرانی، وابستگی به واردات خارجی و کسری بودجۀ دولت اشاره کرد.
Guaranteed purchase of wheat to achieve self-sufficiency and to support producers and consumers has been one of the policies implemented by the governments since the era of the first Pahlavi. But sometimes not only have those goals not been met, they have had disastrous consequences. World War II was one of the instances in which the government initiated a monopoly and guaranteed purchase of wheat from landowners and farmers to provide the people with the bread at a reasonable price. But in practice this policy was not implemented properly. The purpose of this article is to investigate the government’s exclusive and guaranteed purchase of wheat during World War II and to study the consequences of this policy. A descriptive-analytical approach is used for this purpose. The study argues that the exclusive purchase of wheat by the owners and farmers at cheap prices and selling it to the consumer at subsidized prices was in favor of the urban consumer and disadvantaged the rural producer and the government. Other consequences of this policy include hoarding wheat, prebuying, farmers’ reluctance to grow wheat, migration to cities, famine, high prices, dependence on foreign imports, and the government’s budget deficit.
خلاصه ماشینی:
جنگ جهانی دوم یکی از مواردی است که سیاست خرید تضمینی و انحصاری گندم درست اجرا نشد و در آن ، نه قیمت خرید تضمینی به صورت منطقی و متعادل تعیین شد که باعث تقویت انگیزة کشاورزان برای افزایش تولید شود و نه به زارعان و مالکان اجازه و اختیار فروش گندم در بازار آزاد را دادند، بلکه دولت خرید گنـدم از کشـاورزان را به انحصـار خود درآورد و خریـد و فروش آن را در بـازار آزاد غیرقانونی اعلام کرد و این سیاست باعث بروز مشکلاتی در جامعه گردید.
اما از آنجا که قیمت جدید باز هم از قیمت بازار آزاد که در آن زمان به ٨٠٠٠ تا ١٠٠٠٠ ریال در هر تن رسیده بود (ساکما، ٣١٠/٠٠٢٨٢٨: ١٥-٤٠؛ مشروح مذاکرات مجلس ، دورة ١٤، جلسۀ ٩)، پایین تر بود و در کشت سال ١٣٢١ به خاطر شرایط بحرانی جامعه ، اختلال ایجاد شده بود و باران نیز به اندازة کافی نیامده بود، باز هم دولت در خرید مازاد گندم روستاییان ناکام ماند.
مالکان که بر اساس قوانین و آیین نامه های دولتی مجبور بودند، مازاد غلۀ خود را با قیمت تعیین شده به دولت تحویل دهند، به بهانه های مختلف همچون کاهش تولید در اثر خشکسالی و آفات و بلایای دیگر، از دادن محصول خود به دولت امتناع نموده و آن را احتکار میکردند و بعد با قیمت بالاتر در بازار آزاد میفروختند یا به خارج از کشور قاچاق میکردند (ساکما، ٥٤٥/ ٩٧/٢٦٠؛ ٩٧/٢٩٣/٩٤٤٧) علاوه بر این ، عده ای از دلالان و پیمانکاران قوای متفقین به سلف خری روی آوردند و با پیش خرید محصول کشاورزان به قیمت بالاتر از قیمت دولتی و دادن بهای آن به صورت نقد، بخش قابل توجهی از غله کشور را میخریدند و با احتکار و فروش آن در بازار آزاد یا قاچاق به خارج ، سود زیادی را به دست میآوردند (اسنادی از اشغال ایران در جنگ جهانی دوم ، ١٣٨٩: ٢٦٦/٣؛ فرخ ، بیتا: ٤٦٢-٥٠٧).