چکیده:
بهطورکلی، «نماد»ها در زندگی اجتماعی بشر ابزار تعامل اجتماعی است، بهگونهای که اصولا تصور زندگی اجتماعی بشر بدون تعامل و روابط اجتماعی که بهوسیله نمادها صورت میگیرد، بیمعنا است. گویی انسان فاقد نماد و زندگی بینماد، غیرممکن است. نمادها و اسطورهها با زبانی پیچیده و رمزآلود با انسان سخن میگویند و واژگانی ژرف، عمیق و رازناک را با زبان نمادین بیان میکنند. نقش نماد در زندگی بشر، چنان پر رنگ و برجسته است که هرگز در پیچ و خم زندگی و زمان گم نمیشود. تاریخ مصرف ندارد، قومیت نمیشناسد. هرچند ممکن است با گذر زمان، بهتدریج به ژرفای باریک و تاریک ناخودآگاه انسان نمادپرداز و اسطوره اندیش راه یابد و بخشی از گنجینهی عظیم نیروهای روانی وی شود. انسانها همواره در طول تاریخ، با ابزارهای نمادین ارتباط برقرار میکنند. بنابراین، برای آشنایی با یک جامعه شناخت فرهنگی، روابط انسانی، ریشههای فرهنگی، روحیات و آداب، رسوم و سنن یک ملت ضروری است. چنانچه، شناخت فرهنگی و مقایسه آنها با یکدیگر یکی از موثرترین شیوههای شناخت جوامع است. ازاینرو، نمادشناسی و نشانهشناسی، یکی از راههای شناخت تشابهات فرهنگی است؛ زیرا در بسیاری از فرهنگها، معانی نهفته در نمادها مشترک است و نمادها در هر جامعه و فرهنگی، نقطه اتصال ادب و زبان مکتوب و شفاهی آن جامعه است. مقاله حاضر با رویکرد تحلیلی و بررسی اسنادی، در پی تحلیل جامعهشناختی معنا، مفهوم، نقش، جایگاه و کاربرد نماد قرص بالدار در هنر هخامنشی است.
In general, symbols are used as social interaction measures in social life of human so that it is meaningless to imagine social life of human without social relationships and interaction by these measures. As if the human and life without any symbol is unimaginable. Symbols and myths speak with a secret and complicated language by expressing deep and mysterious words through a symbolic language. The role of symbol and icon in human’s life is such an important role that cannot be ignored in life. Symbol does not expire and does not belong to a specific nation. However, symbol can make its way into the narrow and dark depth of the symbolist and mythical thinker humans’ thought and become a part of his mental forces. Human beings have been making relationships using symbolic means throughout the history. Therefore, it is essential to know culture, human relationships, cultural roots, moods and habits, and traditions of a nation in order to identify a society. As cultural knowledge and comparison between societies are effective methods to know them, symbolism and semiotics should be employed to find cultural similarities because there are common meanings hidden in symbols in many of cultures and symbols of every culture and society are the connection points of literature and written and verbal language of that society. This study used an analytical approach and documentary survey in order to analyze sociology of meaning, concept, importance and application of the symbol of winged disk in Achaemenid Art.
خلاصه ماشینی:
اين نقش، نقشي «فرا واقعگرایی» بوده و شامل تصوير نيم تنه شاه كه جامه و كلاه پارسي بر سر نهاده و به صورت نيم رُخ از ميان حلقه بيرون آمده است (خدادادیان، 1378: 33)؛ با این حال، در هيچ يك از سنگ نبشتهها و كتيبههاي باقيمانده راجع به نام و مشخصات آن ذكری نرفته است (وهرام، 1350: 90).
اين نقش در هنر بين النهرين نيز دیده میشود؛ براي مثال بر روي يك پلاك سنگي از آهك كه سر يك هيولا بر بالاي آن قرار دارد و به منظور دفع ارواح خبيث كه تعدادي از آنها در رديفهاي دوم به بعد تصوير شدهاند، مورد استفاده قرار ميگرفته است.
در ايران قبل از هخامنشي چند نوع از نقش قرص بالدار در جاهاي مختلف مانند روي مهر مشكوفه از گيلان (تصوير 4) و يا بر روي جام زرين حسنلو (تصوير 5) به دست آمده و همچنين بر روي قسمت ورودي گوردخمههاي روانسر و سراب صحنه کرمانشاه (تصوير 6) و قيزقاپان کردستان كه همگی مربوط به نيمه نخست هزارهی اول پيش از ميلاد است (نک.
روي اين مهر نقش مردي با جامه پارسي که كلاه كنگرهدار به سبک هخامنشیان بر سر دارد و شيري را شكار نموده و با دست راست كمند مخصوص شكار را كه به پاي شير بسته شده گرفته و به سوي خود ميكشاند.
م به شمار ميرود، بلكه بهطور اخص نقش بال و وجود پيكرهی انساني با ويژگيهاي خاص خود در درون قرص بالدار تخت جمشيد در انديشهی جهانيان نمونه و نشانهاي است از نماد هخامنشيان.