چکیده:
از آنجا که ایران در دوره قاجار در حاشیه نظام بینالمللی قرارگرفته بود، و از شرکت در جریان تحولات جهانی بازمانده بود امیرکبیر جزو پیشگامان آشنایی ایرانیان با ویژگیهای دوران جدید محسوب میشود. از اقدامات مهم او تلاش برای بازسازی هویت ایرانیان است، که شکستهای گذشته لطمه بزرگی به این هویت زده بود. نویسندگان خارجی سیاستگذاریهای امیرکبیر را چگونه ارزیابی میکردند؟ نقش سیاستهای امیرکبیر در به قتل رسیدنش چگونه بوده است؟ ارزیابی نویسندگان خارجی از عملکرد امیرکبیر متفاوت است برخی اقدامات او را تحسین کردهاند و برخی با توجه به جهتگیریهای سیاسی از اقدامات او انتقاد کردهاند. به نظر میرسد بیگانهستیزی امیرکبیر و اصلاحات اداری بیشترین تاثیر را در مرگ وی داشته است. این تحقیق با استفاده از روش توصیفیـ تحلیلی و منابع کتابخانهای بر آن است تا به سوالات طرحشده پاسخ دهد.
Regarding the fact that Iran was on the sidelines of the international
system during the Qajar period and left behind participation in global
developments, we may consider Amir Kabir as one of pioneers of
familiarizing Iranian with features of the modern era. His important
measures involve the efforts he made to rebuild Iranian identity that
past failures had hurt it a lot. How did foreign authors evaluate Amir
Kabir’s policies? What was the role of his policies in his murder?
Foreign authors evaluate Amir Kabir’s policies differently; some have
admired his measures but others have criticized them regarding their
political orientation. It seems that Amir Kabir’s anti-foreigner policy
and his administrative reforms had been the most effective factors on
his death. The study with descriptive-analytical method and by using
library resources is to answer the proposed questions.
خلاصه ماشینی:
در سال1264هجری، هنگامیکه ناصرالدین میرزا حکمران تبریز شد، امیر به ریاست سپاه آذربایجان منصوب گردید و هنگامیکه ناصرالدین میرزا در راه سفر به تهران برای احراز مقام سلطنت بود به میرزا تقیخان لقب امیرنظام، اعطا نمود و او را به صدارت برگزید.
با توجه به اینکه بیشتر پژوهشها در مورد امیرکبیر با استفاده از منابع داخلی انجامشده است و یا اگر در تحقیقات، از منابع خارجی استفادهشده بهصورت گذرا و مختصر آنهم از یک یا دو منبع محدود استفادهشده است، ازاینرو این تحقیق بر آن است تا شخصیت امیرکبیر، اصلاحات و دلایل و انگیزههای قتل او را از نگاه نویسندگان غیر ایرانی، در دوره قاجار مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.
واتسون شخصیت میرزاتقیخان را در بین مأمورین حاضر در کمیسیون ارزروم از همه ممتازتر دانسته و اظهار مینماید که مأموران در مقام مقابل، ابداً قابلمقایسه با او نبودند و در زمان اقامت در ارزروم، قوانین و شرایط تشکیلات دولتی و دیوانی عثمانی را مطالعه نمود و سرانجام عهدنامه سرحدی که بین دولت ایران و عثمانی در سال 1264قمری، انعقاد یافت به امضای میرزا تقیخان بود (واتسون،1340: 264 ؛ مارکام، 1367: 137).
بابیها نیز در این زمان در شهرهای یزد، مشهد، فارس و مازندران به تکاپو افتاده بودند و جنوب کشور وضع مشکوکی داشت ولی سرانجام، میرزا تقیخان با بردباری به فرونشاندن شورشها و ناآرامیها پرداخت و امنیت را به ایران بازگرداند (محمود،1353: 2/291-292 ؛ پولاک،1361: 272).
بروگش درباره انگیزههای قتل امیرکبیر معتقد است، امیر باآنکه برای پیشرفت و ترقی کشور تلاش میکرد به علت جدی بودن و سختگیری در کارها مورد رضایت اطرافیان و مخصوصاً درباریان شاه نبود؛ زیرا او را سد راه منافع خود میدیدند.