چکیده:
اصفهان را معمولا به نام سلسلهٔ صفویه میشناسند و از همان زمان است که چنان به توسعهٔ شهری دست یافت که به «نصف جهان» ملقب شد. لیکن سابقهٔاین توسعه به پایتختیاین شهر در عهد سلجوقیان نیز بازمیگشت. در میاناین دو دورهٔ پایتختی، در باب تاریخ شهری اصفهان سکوتی غریب در منابع هست که با بررسی میدانی آثار متعدد و غنی اصفهان، قابل جبران است. هدف نوشتهٔ حاضر تلاشی برای پرکردن خلا اطلاعاتی در میان دو دورهٔ سلجوقی و صفوی است که نهتنها شهر اصفهان که حتی شهرهای بزرگ و کوچک مجاور آن را در بر گرفتهاست.
پرسش آن است که عوامل تداوم حیات شهری اصفهان در عهد مغولان تا ترکمانان چه بودهاست؟ فرضیه حاکی از آن است که رقابتهای محلهای و فرقهای دراین دوره به رقابت در جهت ساخت مساجد، خانقاهها و مجموعههای محلهای و خاندانی منجر شد. یافتههای بررسی حاضر ضمن تایید فرضیه تاکید دارد که عنصر محله بهعنوان کوچکترین واحد مستقل سکونتی، شهرهای اصفهان را پارهپاره کرد و جای وحدت شهری را گرفت. مهمترین عامل محدت شهری و صنفی و اجتماعی صوفیانی بودند که با لقبهای خویشاوندانهٔ کاکا، بابا و عمو همبستگی اجتماعی محلهها را تقویت میکردند.
خلاصه ماشینی:
۵-۱-مسجد جامع سلجوقی: این بزرگترین و مهمترین مسجد شهر اصفهان که به قولی آتشگاه ساسانی بوده و در ادوار آل بویه شبستانی بدان افزوده شد و در عهد سلجوقیان توسط ملکشاه و نظام الملک (ایوان خاکی) و رقیب او تاج الملک (ایوان تاج الملک) توسعه کلی یافت، اولجایتو محراب نبوغ آمیزش را به آن افزود، آل مظفر کاشیکاری معرق لاجوردی، صفویه و قاجار کاشیهای هفت رنگ و ترکیب آجر و کاشی بدان افزودند به طوری کهاین مسجد را نماد ١٣ قرن تاریخ معماری ایران اسلامی نامیدهاند.
این پل در اصل ماربین نام داشتهاست که خود ماربین دیگرگون شده «مهربین» از فرهنگ اوستایی است و چون قرنها قبل از ظهور زرتشت معبد مهرپرستان بر فراز کوهچه آتشگاه از تمام روستاهای اطراف آن مشاهده میشدهاست[نیازمند منبع]، نام این بلوک هم مهربین بوده که با تصحیف این نام در زبان پهلوی ساسانی به «ماربین» در دوره ساسانیان و به دنبال آن در طول مدت ۱۵ قرن تاریخ اسلامی ایران پیوسته با همین نام شناخته شدهاست و قدمت ساختمان این پل که از زمانهای بسیار دور همچنان کهپل جی یا پل شهرستان واسطه اتصال شمالیترین ساحل شهری زایندهرود به جنوبیترین ساحل مقابل بودهاست، پل مارنان نیز وجود داشته و واسطه اتصال دو ساحل شمالی و جنوبی رودخانه در غربیترین قسمت شهر اصفهان بودهاست و روستاهای ماربین از طریق پل مارنان (پل ماربانان و پل ماربین) به روستاهای مقابل آن در ساحل جنوبی رودخانه متصل میشدهاست شکل امروزی پل مارنان با نمای ساختمانی آن در عصر صفویه تغییری نکرده ولی تعمیرات مکرر داشتهاست.