چکیده:
عنوان اموال دولتی اصطلاح تازهای بود که پس از پایان استبداد صغیر و بهمنظور نظارت دقیق به تمامی اموال دولت ایران اعم از دستگاه سلطنت و دولت آن اطلاق شد. به عبارت دیگر، این اصطلاح برخلاف گذشته، اموال اختصاصی پادشاه را نیز در بر میگرفت. پیش از این، اصطلاح متداول برای این اموال واژۀ بیوتات سلطنتی بود. پس از این تغییرات، در مکاتبات رسمی از عنوان اموال دولتی استفاده میشد؛ اما عنوان ریشهدار بیوتات سلطنتی همچنان متداول بود. بیوتات مجموعهای از واحدهای خدماتی دربار و مسئول رسیدگی به امور شخصی شاه بود که از دورههای پیش از سلسلۀ قاجاریه نیز در دربارِ حکومتها فعالیت میکردند و هر بخش از بیوتات متناسب با وظایف خود، اموالی در اختیار داشتند. دربار و بیوتات دورۀ قاجاریه که مسئول نگهداری اموال ارزشمند دربار بود، در کاخ گلستان قرار داشت و تشکیلات گذشته با تغییراتی نوین متناسب با نیازهای دورۀ قاجار شکل گرفتند. انتظام شکلگرفته در بیوتات از دورۀ مظفری به بعد نابسامان شد. در دورۀ احمدشاه نیز وضعیت اموال دولتی و نفیس کاخ گلستان و بیوتات نامناسب بود و صاحبجمعان مسئولیت خود را بهدرستی انجام نمیدادند و گاه خود جزو سارقین اموال دولتی بودند.
پژوهش حاضر بر آن است تا با استفاده از اسناد تاریخی، وضعیت این اموال را در دورۀ احمدشاه بررسی کند و مشخص نماید اقدامات صورتگرفته توسط اهرمهای نظارتی برای حفظ این اموال تا چه میزان موفقیتآمیز بوده است. روش تحقیق در پژوهش حاضر، کتابخانهای و تطبیق و تحلیل منابع، بهویژه منابع اسنادی بوده است. در این تحقیق تاریخی، پس از جمعآوری اطلاعات لازم، به سازماندهی اطلاعات و تجزیهوتحلیل آنها پرداخته شده است.
The title of state properties was a new term that, after the end of Mohammad Ali Shah's despotism, was used to accurately monitor all the properties of Iranian government, including the monarchy and its government. In other words, the term, unlike in the past, included the royal properties. Previously, the common term for this properties was the word Boyutat (Royal Households). After these changes, the title of State Properties was used in the official correspondences, but the rooted title, Boyutat, was still common. Boyutat was a set of service units in the courts that had responsibility of doing of Shah personal tasks and also functioned at the courts of pre-Qajar dynasties. Each section of Boyutat had properties in proportion to their duties. The court and Boyutat of Qajar period, which was responsible for keeping the valuable properties of court, was located at the Golestan palace, and the past structures was changed by a modern evolution in proportion to the needs of Qajar period. The formed discipline in Boyutat was disrupted from Mozaffar-e-Din Shah's period. During Ahmad Shah period, the status of state properties of Golestan palace and Boyutat was inappropriate and the chamberlains didn't carry out their responsibility properly and sometimes they themselves were robbers of state properties. This paper attempts to study the status of state properties, which was in unsuitable situation during Ahmad Shah period, and reveals how much the attempts of supervisory arms were successful for protecting the royal and state properties. The study has employed field and library research, comparison and analysis of existing sources, especially documentary sources. In this historical study, after collecting the necessary data, they are organized, analyzed and finally conclusions are drawn
خلاصه ماشینی:
اموال دولتی، بیوتات سلطنتی، کاخ گلستان، احمدشاه، محاسبات بیوتات Studying the Status of State Properties (Royal Households) according to Documents during Ahmad Shah Qajar Period (Case Study: Golestan Palace) S.
مطابق قانون، همۀ داراییهای منقول دولتی مثل داراییهای غیر منقول و خالصجات، جزو دارایی دولت و تحتنظر وزارت مالیه محسوب میشد و بنابراین مجلس از طرف ملت بر این اموال و داراییها نیز نظارت میکرد؛ اما از آنجا که به رسم و عادت گذشته، تمام داراییهای منقول دولتی و بخشهای آن نظیر خزانۀ اندرون و جواهرات سلطنتی، موزه، کتابخانه، اسلحهخانه، خیامخانه، زینخانه، آبدارخانه، قهوهخانه، عکاسخانه، کارخانۀ الکتریسیته، مطبعه و اثاثیۀ همۀ عمارات و قصور داخل و خارج شهر، در اختیار کارگزاران دربار قرار داشت و تا آن زمان جزو داراییهای شخصی شاه به شمار میرفت، تصمیم گرفته شد به این علت که قسمتی از این اموال و آثار گرانبها بخشی از ملزومات تشریفات سلطنتی بود، همچنان زیرنظر صاحبجمع و تحویلدار کل، وزارت دربار، باشد؛ مشروط بر آنکه ادارۀ محاسبات بیوتات با تکیه بر وزارت مالیه و مجلس شورای ملّی بر این اموال نظارت تام داشته باشد (همان: 143 و 144).
اینگونه ترفندها از دورۀ مظفرالدینشاه آغاز شده بود (اسناد روحانیت و مجلس، 1375، 2: 151 و 152)؛ بنابراین، ادارۀ محاسبات با نظارت وزارت دربار بهمنظور جلوگیری از سرقت اموال چارهای جز مهر و موم و توقیف درِ انبارها نداشت؛ در حالی که برخی اموال همچنان در فضای نامناسب و مرطوب قرار داشتند (ساکما، 6595-240).