چکیده:
تغییرات نوشتاری و مضامین روی سکه های ایرانی، با سقوط و تأسیس حکومتها، دچار تغییرات محتوایی میگردید. فرمانروایان این سرزمین ـ به ویژه از سقوط صفویه تا ابتدای قاجاریه ـ به دلایل مختلفی موجبات این تغییرات و تحولات را فراهم مینمودند. نمونهای از این مضامین را بر روی سکه های آزادخان افغان میتوان مشاهده کرد. مسأله پژوهش، هدف و انگیزه آزادخان سنی مذهب در استفاده از نام صاحبالزمان(عج) بر روی مسکوکات خود است. یافته پژوهش، نشان میدهد که مضامین و شعارهای نگاشته شده بر روی سکه ها، بیانگر جهانبینی و باورداشتهای دینی، اخلاقی و سیاسی جامعهای است که آن سکه ها در آنجا رواج داشته است. از این رو، هرچند ضرب سکهها و نقر مضامین آن در اختیار آزادخان غلزایی بوده، وی از روی مصلحت برای رضایت پیروان خود، به اعتقادات شیعی آنان احترام گذاشته و سکه با نام صاحبالزمان(عج) ضرب نموده است. این پژوهش، با استفاده از روش کتابخانه ای و شیوه توصیفی- تحلیلی و جمع آوری دادهها از منابع دست اول، در ابتدا اهمیت دانش سکه شناسی، قدرت گیری آزادخان پس از قتل نادرشاه را بررسی میکند. در ادامه، به بررسی کوتاه سیر تحول شعایر بر روی سکه های عصر صفویه و دوران فترت در نقر مضامین شیعی یعنی دوره افغانهای غلزایی و نادرشاه میپردازد. در پایان، ضرب سکه به نام حضرت صاحب الزمان (عج) توسط آزادخان را تبیین و تحلیل میکند.
خلاصه ماشینی:
از اين رو، هرچند ضرب سکهها و نقر مضامين آن در اختيار آزادخان غلزايي بوده، وي از روي مصلحت براي رضايت پيروان خود، به اعتقادات شيعي آنان احترام گذاشته و سکه با نام صاحبالزمان(عج) ضرب نموده است.
با حمله مغولان به ايران و استقرار حکومت ايلخانان در ايران، اين اقوام کمکم مجبور شدند به شعاير اسلامي و فرهنگ ايراني احترام بگذارند؛ بهگونهاي که حتي در زمان سلطانمحمد خدابنده، با گرويدن او به مذهب شيعه، براي نخستين بار نقش بستن نام چهارده معصوم( و عبارت «علي ولي الله» بر روي سکههاي ايراني مشاهده ميشود.
(بينا، 1323، ص59) او ابتدا با اين بهانه که سکههاي در دست اهل رد (کافران)، بر جلاله (نام خداوند) گناه است که اشاره به آيه «لا يمَسهُ إلا المُطَهرُون» (سوره واقعه: آيه 79) دارد و نيز براي دوري جستن از هر نوع ايرادي از سوي علما و شيعيان، زيرکانه شهادتين را هم از سکهها حذف کرد: «دست رد بر جلاله بود گناه / داد تغيير سکه اشرف شاه».
(همان) رابينو در کتاب سکهها و نشانها، سکههايي را با عبارات در وصف و ارادتمندي آزادخان به حضرت صاحبالعصر(عج) نشان داده که در نوع خود بينظير است، براي نمونه، روي سکهاي که پس از پيروزي آزادخان بر کريمخان زند ضرب شده، متني با اين عنوان نقر شده است «تا زر و سيم در جهان باشد / سکه صاحبالزمان باشد».
مضامين و شعارهاي نگاشتهشده بر رو و پشت سکهها، بيانگر جهانبيني و باورداشتهاي ديني، اخلاقي و سياسي جامعهاي است که آن سکهها در آنجا رواج داشته است، (جعفري دهقي، 1391) نمونهاي از اين شعار را بر روي سکههاي آزادخان افغان ميتوان مشاهده کرد.