چکیده:
دخانیات وابعاد سیاسی، اجتماعی واقتصادی آن از مباحث مهم درمطالعات تاریخ سیاسی واجتماعی ایران عصرقاجاریه است. دراین دوران پیرامون تحریم دخانیات علمای شیعه رسالههایی نوشتهاند. ازجمله رسالههای تدوین شده در این دوره میتوان به رسالههای کربلایی، هیدجی ومحمد باقر بیرجندی اشاره کرد. دراین نوشتار تلاش شده مقایسهای تطبیقی میان سه رساله فوق در باب دخانیات انجام گیرد و رویکردهای مختلف اجتماعی، سیاسی و فقهی آنها مورد بررسی قرار گیرد. درمیان این آثاررساله نصح الاستغاثه من ملاعین ثلاثه بیرجندی به سبب دیدگاها ی فقهی، رویکرد پزشکی و اجتماعی آن در خور توجه است. از این رو مقاله حاضر با روش توصیفی - تحلیلی به مقایسه دیدگاههای مطرح در آثار فوق پرداخته است. یافتههای پژوهش نشانگر رویکرد اجتماعی به عنوان وجه اشتراک این آثار است، اما نگرش جامع بیرجندی واهتمام وی به ابعاد اجتماعی، فردی، پزشکی وفقهی تریاک سبب شده که اثرش از سایر آثار متمایز باشد.
Tobacco and its social, economical and political dimensions are significant in cultural, social, and political studies of history in Qajar era. Shiite scholars and researchers have taken this important issue into account from different angles and have created various works. Furthermore, several epistles about tobacco have been written in this era. Some of them are Dokhaniya by Karbala, Hidaji and Mohammad-Bagher Birjandi. This paper aims to compare these three epistles and examine different approaches from social views, as well as political and juridical approaches. Among these works, Resale Nosshal Esteghasah Men Malaeyn Salaseh by Birjandi is significant due to its juridical, social and medical views. This article, as a comparative study, has been done by using the descriptive – analytical method. The results indicate that social approach is common in all these works. However, the special attention of Nosshal Esteghasah to social, medical and juridical dimensions of tobacco is significant.
خلاصه ماشینی:
١ ١ مقاله ای با عنوان «روحانیت و نهضت تحریم تنباکو» توسط اصغر حیدری در مجله تاریخ معاصر نوشته شده اسـت کـه در آن ابتدا به حضور بیگانگان و نفوذ فرنگ غرب اشاره دارد و سپس به نقش روحانیت در مبارزه با امتیاز رژی و هشدارهای میرزای شیرازی به ناصرالدین شاه پرداخته است .
این اثر سیر تاریخی وقایع مربوط به قیـام تنبـاکو را بـه تصـویر کشـیده و عبدالکریم تبریزی ، به بررسی اقدامات میرزای شیرازی در مبارزه با نفوذ بیگانکان قبل از جریان تحریم تنباکو پرداخته شده و در ادامه نقش میرزا در زمینة تحریم تنباکو از زوایای مختلف اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی تبین شـده اسـت .
هیدجی در نگارش رساله دخانیه با اتخاذ رویکردی تـاریخی ، انگیـزة خـویش را حفـظ اسناد و مدارک و انتقال صحیح اخبار واقعة رژی به آینـدگان جهـت بهـره بـرداری اصـحاب اعتبار می داند و می گوید: «چون در باب تخصیص دخانیات به کمپانی انگلیسی میان حضـرت حجهْ الاسلام آقا میرزا محمدحسن شیرازی و سلطان عجم ناصرالدین شاه و آقـا میـرزا حسـن آشتیانی ، معاوضاتی کتابی و تلگرافی واقع گردید که الانصاف نظر در آنها برای اصحاب اعتبار فواید بسیار داشت و عده ای از دوستان از این حقیر خواستند که صورت وقایع را به ترتیبی که افتاده است بنویسم و جای هر یک را نشان داده و شـأن نـزول هـر یـک را بیـان کـنم .
کربلایـی در سـامرا بـه اسـناد و مدارکی که از ایران به بیت میرزای شـیرازی مـی رسـیده ، دسترسـی داشـته اسـت (اصـفهانی کربلایی ، ١٣٨٢: ١٨) و هیدجی در تهران در متن حادثه بوده و حضور مردم را گـزارش داده است ، اما شیخ محمدباقر در این رساله گزارش تاریخی نمی دهد.