چکیده:
کتیبهها در ابنیه اسلامی متناسب با نیاز زمان و کاربرد بنا انتخاب میشدند و تحولات اجتماعی نقش به سزایی در انتخاب متن برای کتیبهها در دوره اسلامی داشت. قرن نهم هجری/ پانزدهم میلادی از منظر دگرگونیهای اجتماعی رخ داده در ایران حائز اهمیت بسیاری است. روی کار آمدن ترکمانان قراقویونلو در قرن نهم هجری، منجر به تقویت جریان گرایشهای شیعی در جامعه ایران گردید و در نهایت کار صفویان را برای رسمی شدن تشیع در ایران هموار کرد. هرچند اکثر پژوهشگران، قراقویونلوها را شیعی مذهب دانستهاند اما نوع نگاه قراقویونلوها به مسأله مذهب و عملکرد آنان موجب ایجاد تشکیک در این امر بوده و همواره مورد بحث پژوهشگران بوده است. قراقویونلوها علیرغم این گرایشات، پایتختی سنی مذهب داشتند و از سویی دیگر تبریز (پایتخت قراقویونلوها) و در مجموع منطقه آذربایجان، در این قرن از مراکز مهم تجمع برخی فِرَق متصوفه و مرکز اصلی فعالیت حروفیان بود. کشف و خوانش دو کتیبه در سردر مسجد کبود توسط نگارندگان ضمن آنکه به تشکیک در مذهب قراقویونلوها پاسخ میدهد گرایشات شیعی آنان را بر اساس اسناد حاصل مورد مداقه قرار میدهد و این مسأله را به اثبات میرساند که اینان گرایشات عمیق شیعی نداشته و در امورات دینی دارای تساهل و تسامح بودهاند که احتمالاً ناشی از تحولات دینی و اجتماعی خاستگاه آنان – آناتولی – و نشانگر عمق فعالیت متصوفه در آذربایجان میباشد. همچنین بر اساس یکی از همین کتیبهها بایستی اذعان داشت که جهانشاه در صدد ساخت مسجد جامع و مجموعهای همچون مجموعههای سمرقند (ریگستان) و بخارا بوده است که بعدها نیز توسط آق قویونلوها در میدان صاحب آباد تقلید شد. جمعآوری دادهها در این مقاله به شیوه اسنادی و میدانی انجام شده و به شیوه توصیفی - تحلیلی ارائه میگردد.