چکیده:
واکنشی که هر جامعه ی مورد تهاجم نسبت به گروه فاتحان انجام می دهد، از س نت ها، فرهنگ،
ظرفیتهای تاریخی و اجتماعی آن جامعه بر می خیزد. در این میان و در جوامع پیشا مدرن،
سهم نخبگان سیاسی و فرهنگی بیش از توده مردم بوده است . ارزیابی عمل کرد دو خاندان
برمکی و جوینی در دو دوره ی ویژه از تاریخ ایران یعنی؛ تسلط خلافت عباسی و نیز سیط رهی
مغولان در شناخت سیر تحولات فرهنگی و اجتماعی ایران راهگشا خواهد بود . این نوشتار به
دنبال پاسخ به این پرسش است که : خاندان برمکی و جوینی در بازسازی فرهنگ ایرانی چه
سهمی داشتند؟ پژوهنده می کوشد با استفاده از متون تاریخی مربوط به دوره های یاد شده و
پژوهش های جدید و اصول تحقیقات تاریخی مبتنی بر روش اسنادی و کتابخانه ای از رهیافتی
تطبیقی رویکرد این دو خاندان را در بازسازی فرهنگ ایرانی تبیین کند . یافته های این بررسی
نشان خواهد داد، این دو خاندان نیز به مانند سایر دیوانسالاران تاریخ ایران، حامل فرهنگ و
هویت ایرانی بودند. جایگاه علمی فرهنگی این دو خاندان، توانایی انجام امور دیوانی و
نیازمندیهای سیاسی و اقتصادی حاکمان، آنان را به دستگاه قدرت پیوند می داد. این خاندان ها
از مجال به دست آمده به منظور حمایت از علم و فرهنگ بهره بردند . صبغه ی علمی در
رویکرد هردو خاندان برجستگی دارد . به گونهایی که حمایت آنان از اطباء، شعراء و سایر
اهل قلم به پاسداری از فرهنگ و زبان فارسی یاری رساند.
خلاصه ماشینی:
بهاءالدین محمد جـوینی ، پدر این دو شخصیت (شمس الدین و عطاملک ) مهم و با نفوذ قرن هفتم هجری نیز، از هنگـام ورود مغول ها به ایران به خدمت اولین حاکم مغولی ایران در آمـد و منـصب صـاحب دیـوانی خراسان و مازندران را بر عهده گرفت و در زمان ارغون پیشرفت زیادی کرد و علاوه برمنصب صاحب دیوانی ، نایب ارغون در گرجستان و آذربایجان و روم بود.
عطاملک همچنین حقایق تاریخی ١- براون ، ادوارد( ١٣٣٩)، از سعدی تا جامی ، تاریخ ادبی ایران(از قرن هفتم تا آخر قرن نهم هجـری عـصر اسـتیلای مغول و تاتار)، ترجمه : علی اصغر حکمت ، تهران ، کتابخانه ابن سینا، ج ١، ص:٣٤-٤٠.
٥ عطاملـک ، تاج الدین علی بن الامیر الدقندی را که از جمله ی دانشمندان بود مـامور کـرد تـا رسـاله ای در باب آبادانی نجف بنویسد و پس از تمام شدن رساله دستور داد تا گروهی از سادات و فضلا و خطبا، از جمله محمد بن احمد الهاشمی کوفی ، در آخر کتاب هرکدام با نظـم یـا نثـر بـر ایـن ١- بهار، محمدتقی ( ١٣٣٧)، سبک شناسی یا تاریخ تطور نثر فارسی ، تهران : امیرکبیر، ج٣، ص: ٥٢-٥٣.
١ جامی نیـز از جملـه شـاعرانی بود که شمس الدین محمد و عطاملک جوینی را ستایش کرده است .