چکیده:
مکران منطقهای وسیع در جنوب شرقی فلات ایران بود که مرزهای آن از کرمان در غرب تا حدود سند در شرق کشیده شده بود. این ناحیه وسیع از شمال به سیستان و از جنوب به دریای عمان محدود بود. ماکا، میکا، موکران و... نامهایی است که در دورههای مختلف تاریخی به این ناحیه اطلاق میشده است. این سرزمین، از موقعیت جغرافیایی ویژهای برخوردار است و بنادر آن از دیرباز، جایگاه تجاری ممتازی داشتهاند. مکران، از تاریخی چندهزار ساله و تمدنی ارزشمند بهره مند است. درباره ریشه لغوی مکران و محدوده آن سرزمین و نیز پیوستگی اداری و سیاسی آن جا با ایالتهای مجاور، نظرات گوناگونی وجود دارد. همچنین، در مورد شهرها، بنادر و آبادیهای مربوط به مکران، اختلاف آراء بسیار است.. این مقاله ضمن ارزیابی نوشته های تاریخی و جغرافیایی درباره مکران در صدد پاسخ دادن به این پرسش است که: مکّران،
حدود جغرافیایی، شهرها و آبادی های آن در سده های میانه اسلامی در تاریخ جنوب و جنوب شرق ایران
از چه ویژگی های تاریخی و جغرافیایی برخوردار بوده است؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که قرار
گرفتن مکّران در کنار دریای عمان و وجود بنادر فعال و پررونق و وجود شبکه ای از راه های مهم ارتباطی
زمینی و دریایی که نواحی غربی را به جنوب متصل می کرد، مکّران را به یکی از مناطق مهم از نظر تجاری،
جغرافیایی و نظامی در تاریخ جنوب و جنوب شرق ایران تبدیل کرده است.
خلاصه ماشینی:
ایـن مقالـه ضـمن ارزیابی نوشته های تاریخی و جغرافیایی درباره مکران در صدد پاسخ دادن به این پرسش است که : مَکُّـران ، حدود جغرافیایی ، شهرها و آبادی های آن در سده های میانه اسلامی در تاریخ جنوب و جنوب شرق ایـران از چه ویژگی های تاریخی و جغرافیایی برخوردار بوده است ؟ یافته های پـژوهش نشـان مـی دهـد کـه قـرار گرفتن مَکران در کنار دریای عمان و وجود بنادر فعال و پررونق و وجود شبکه ای از راه های مهـم ارتبـاطی زمینی و دریایی که نواحی غربی را به جنوب متصل می کرد، مَکُّران را به یکی از مناطق مهم از نظر تجاری ، جغرافیایی و نظامی در تاریخ جنوب و جنوب شرق ایران تبدیل کرده است .
به همین منظور، ابتدا دربارة حـدود جغرافیایی مکران به صورت مختصر سخن به میان آمده است و سپس ، آرای گوناگون دربـارة وجه تسمیه مکران و ریشۀ لغوی آن از گذشته های بسیار دور تا چند قرن بعـد از اسـلام بـه ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفته است .
از جمله مسائل مهمی که دربارة مکران قابل ذکر است ، شرح نـه چنـدان دقیـق از ایـن ناحیه و تحولات آن در منابع جغرافیایی و تاریخی است و این مسئله موجب شده اسـت کـه این وضعیت در دوره های بعـدی تـداوم یابـد.
شهر تیز که بندرگاه معروف مکران بود و اصطخری از آن با ١ ایگناتی یولیا نوویچ کراچکوفسکی (١٣٨٠)، تاریخ نوشته های جغرافیایی در جهان اسلامی، ترجمۀ ابوالقاسـم پاینـده ، تهران : شرکت انتشارات علمی و فرهنگی ، ص ١٥٩.