چکیده:
در دوره شاه تهماسب اول (930ـ984 ق)، صفویان چهار جنگ بزرگ با عثمانی را متحمل شدند. از آنجا که مناطق کردنشین، حایل میان ایران و عثمانی بود، کردها نیز ناخواسته در این جنگها وارد شده و به ایفای نقش پرداختند. لذا با توجه به نقش تعیینکننده طوایف کرد در این تقابل، پاسخ به این پرسش که کردها چه رویکردی به نبردهای مزبور داشتند؟ هدف بنیادین این تحقیق میباشد. یافتههای پژوهش بیانگر آن است که رویکرد کردها، مبتنی بر عوامل سیاسی و اقتصادی تاثیرگذار بود و با سیاستهای اعمالی صفویان و عثمانیها نسبت به طوایف کرد پیوندی تنگاتنگ داشت. از اینرو، با توجه به موقعیت جغرافیایی مناطق کردنشین، دو حکومت مذکور در صدد برآمدند، با اعمال سیاستهای مصلحتاندیشانه، از توان نظامی کردها و جایگاه راهبردی کردستان برای تغییر سرنوشت جنگ به سود خویش بیشترین بهره را ببرند. در نهایت دستآورد این دوره از رویاروییها، برای صفویان حفظ استقلال و قلمرو سیاسی ایران و برای عثمانیها تسلط بر بینالنهرین و رسیدن به سواحل خلیج فارس و برای کردها ابقای امارتهای محلی آنان بود. تدوین این پژوهش با بهرهگیری از منابع کتابخانهای و به روش توصیفیـ تحلیلی صورت پذیرفته است.
خلاصه ماشینی:
وی همزمان برای مقابله با عثمانیها، برادران خود القاس میرزا و بهرام میرزا را با جمعی از امراء و سپاهیان به عنوان جلو دار روانه آذربایجان کرد (حسینی استرآبادی، ١٣٥٨: ٦٣) و خود از پی آن ها رهسپار شد؛ اما برخی از امرای قزلباش از جنگ با عثمانی به بهانه های مختلف سرباز زدند و از اردو جدا شده به عثمانیها پیوستند، لذا شاه ناچار جنگ را به تأخیر انداخت (روملو، ١٣٤٧: ٢/ ٢٤٨-٢٤٩).
از دیگر سو، سلطان عثمانی چون در سومین حمله خود به ایران نیز، به اهداف مورد نظر خویش دست نیافت ، با توجه به اهمیت راهبردی قلعه کردنشین وان ، در حال بازگشت به کشورش ، برای تصرف آن اقدام نمود (ترکمان ، ١٣٨٧: ٧٢/١).
اما مهم ترین نبرد پیش از آغاز چهارمین حمله سلطان سلیمان اول به ایران ، میان سپاه اعزامی شاه صفوی به فرماندهی فرزندش اسماعیل میرزا و اسکندر پاشای عثمانی (عامل اصلی تعرضات مرزی) در ناحیه ارض روم واقع شد.
شاه صفوی نیز که اقدامات مخرب برخی از امرای کرد سرحدی، به تحریک اسکندر پاشا را، عامل اصلی بیاثر شدن تلاش های خود برای ایجاد صلح با عثمانی میدانست ، و از طرفی در پاسخ درخواست صلح ، نامه ای اهانت آمیز از سوی سلطان سلیمان اول ، دریافت نموده بود (روملو، ١٣٥٧: ٤٨٤)، اسماعیل میرزا را، پس از بازگشت پیروزمندانه از نبرد ارض روم ، با جمعی از سپاهیان ، راهی برخی از مناطق کردنشین نمود (حسینی استرآبادی، ١٣٥٨: ٧٧).