چکیده:
تپة «قلعه قلندران» در شهرستان شازند استان مرکزی و در میانه راه اراک به بروجرد قرار گرفته است. تپه دارای مساحتی در حدود یک هکتار و بلندایی در حدود 8 متر از سطح زمینهای اطراف و به شکل نسبتا دایرهای است. نتایج فصل یکم کاوش باستانشناختی تپه که در تابستان 1395 به انجام رسید، بیانگر این است که بخش اعظم تپة قلندران، یک سکوی عظیم خشتی است که با هدف ساختن یک کاخ و یا (با احتمالی کمتر) یک بنای حکومتی ایجاد شده است. بر اساس نتایج به دست آمده از کارگاههای لایهنگاری، در ابتدا یک تپه خاکی با لایههای متناوب خاک رس و شن و ماسه به ارتفاع چهار متر ایجاد و سپس بر روی تپه خاکی مذکور سکوی خشتی بزرگی به ضخامت دو و نیم متر ساخته شده است. همچنین شواهد نشانگر آن است که بنایی به ابعاد تقریبی 40 در 50 متر با جهت طولی شمال غربی ـ جنوب شرقی بر روی سکوی خشتی مذکور وجود داشته است. بررسی گاهنگاری سکوی خشتی و بنای مرتبط با آن نشان میدهد که سفالهای به دست آمده در بین سطوح خشت و برخی یافتههای دیگر به دورة تاریخی هخامنشی و یا پیش از آن (دورة ماد)، تعلق دارند. با این حال گاهنگاری دقیق تپه نیازمند پژوهشهای آزمایشگاهی است. به جز دورههای احتمالی ذکر شده، یک مرحلة سکونتی دیگر بر سطح تپه شناسایی شده است که بنا بر شواهد سفالی (به ویژه سفالهای زرینفام) به دورة اسلامی میانه مربوط میشود. در واقع پس از متروک شدن بنای دورة مادها، تپه قلندران به مدت دست کم 1500 سال متروک باقی ماند و سپس در دورة اسلامی مجددا مورد استفاده قرار گرفت.