چکیده:
عهد و پیمان یکی از عناصر مذهبی و اجتماعی و اساس انضباط در جوامع ابتدایی است که مراعات آن سبب همبستگی اقوام اولیه میشود و به عقیدۀ آنان پیمانشکنی گناهی نابخشودنی و برهم زنندۀ نظم اخلاقی بوده است. «میترا» از ایزدان بزرگ اقوام هند و اروپایی است که همراه با «ورونه» کار حفاظت از پیمانها را بر عهده دارد. این ایزد وارد هر سرزمینی که میشود با خدایان آن سرزمین امتزاج مییابد و تقدس خود را حفظ میکند. پیمان که نزد اقوام هند و اروپایی دارای تقدس و جایگاهی والا است، بخشی مهم از آثار حماسی و اساطیری آنها را تشکیل میدهد و سرنوشت تعدادی از حوادث مهم و قهرمانان داستانهای حماسی را تعیین میکند. در این جستار ساختار و اجزای مشترک انواع پیمانها را در آثار حماسی، تاریخی و اسطورهای ایران، هند و یونان بررسی و مقایسه میکنیم. نتایج به دست آمده نشان میدهدکه آدابی مانند قربانی کردن، جرعهافشانی، حضور شاهد و حضور دو عنصر مقدس آب و آتش و فشردن دست در هنگام پیمان بستن، اجزای مشترک پیمانها بوده است. سپس با در کنار هم قراردادن همین آداب و عناصر مشترک به الگوهایی یکسان و نزدیک به هم میرسیم که در بیشتر پیمانها رعایت میشود. مقایسۀ این الگوها و آداب مشترک با باورهای اساطیری و دینی اقوام هند و اروپایی مشخص میسازد که ساختار پیمانها با ساختار و باورهای آیین میترائیسم (ایزد پیمان) پیوندی بسیار نزدیک دارد.
Promise is one of the religious and social elements and is the basis for the discipline in the ancient societies . Mitra is the god of promise that every time enters a land it unites that land´s gods and preserves its holiness. Promise which has a great standing and holiness for the Indian and European people, has been evident in their epics and myths , and it determines an important part of the events and the fates of the heroes of the epics. In this essay, first we will review the structure of the different kinds of the promises in the epics, myths and historical works in Iran, India and Greece. Then we will compare and analyze their common elements. The results show that rituals such as sacrificing ,pouring wine on the tombs, presenting the witness, hand shaking with pressure, and the holiness of the water and fire at the time of the promise, are the common elements of the promises. These common rituals give us a structural model which is observed in most of the promises. Comparing these common elements with the epics and the religious beliefs show that these common elements and patterns have a very close relationship with the Mitraism rituals( the god of the promise) , and it is the god of promise which ,by preserving its holiness in the minds and the religious eyesight of the Indian and European people, constitutes the elements of the promises.
خلاصه ماشینی:
در شاهنامه هنگام پیمان بستن این رسـم رعایـت میشـود؛ سـیندخت برای گفتن حقیقت ماجرای آشنایی زال و رودابه از سام میخواهد که ابتـدا بـا او پیمـانی ببندد: بـدو گفت سیندخت کای پهلوان ســر پهلــوانـان و دشت گــوان یکی سخت پیمانت خواهم نخست که لرزان شود زو بر و بوم و رست گرفت آن زمان سام دستش به دست ور اینک بنواخت و پیمان ببست چو بشنیـد سیندخت سوگنـد او همـان راست گفتار و پیـونـد او زمین را ببوسیـد و بر پـای خاست بگفت آن چه اندر نهان بود راست (فردوسی، ١٣٨٦: ١/ ٢٤١) زمانی که بابک متوجه میشود که یکی از شبانان او از نسـل دارا اسـت و نـژاد شـاهی دارد، با گرفتن دستانش با او پیمان زینهار میبندد و از او میخواهد که واقعیت را بگوید: از آن پس بدو گفت کای شهریار شبـان را به جان گر دهـی زینهـار بگوید ز گوهر همه هر چه هست چو دستم بگیری به پیمان به دست که با من نسازی بدی در جهان نه بــر آشـکار نه انـدر نهــان (همان : ٦/ ١٤٢) خاقان چین در جواب خسرو پرویز به او یادآوری میکند که به پیمـانی کـه بـا دسـت دادن با بهرام بسته است ، وفادار خواهد ماند: نیم تا بدم مــرد پیمان شکن تو با من چنین داستان ها مزن چو من دست بهرام گیرم به دست و زان پس به مهر اندر آرم شکست نخواند مرا داور از آب پاک جز از پاک یزدان مرا نیست باک (همان : ٧/ ١٨٧) آیین نزد اقوام دیگر هم رایج بوده است : «در مراسـم تشـرف بـه اسـرار، امـر فشـردن دست راست به علامت وفاداری، نقش مهمی را به عهده دارد.