چکیده:
بهرام پنجم (گور) از خودش به عنوان نبیره شمیران شاه نام میبرد و شمیران نام شناخته ای نیست. برخی منابع غربی و ایرانی از ازدواج یزدگرد، پدر بهرام، با دختری یهودی خبر داده اند. با هدف برانگیختن توجه شاهنامه پژوهان و ایران شناسان، این جستار یافتن پاسخ چند سوال را دنبال کرده است: آیا یزدگرد با دختری یهودی- شوشاندخت- ازدواج کرده و مادر بهرام همین همسر یهودی بوده است؟ شمیران شه که بهرام خود را از سوی مادر، نبیره او دانسته، کیست؟ در این جستار، پس از نگاهی گذرا به منابع و شیوه تاریخنگاری در ایران، با استناد به اشارات تاریخی و جغرافیایی، به بررسی پادشاهی یزدگرد و بهرام گور و نظرهای مختلف در باب ازدواج یزدگرد با دختری یهودی و شمیران شاه پرداخته ایم. نتایج تحقیق بر آن است که شمیران مذکور نام شخص نیست، بلکه نام مکانی است کهن که میتواند با ایرانویج اسطورهای منطبق باشد؛ در این صورت شمیران شاه، پادشاه ایرانیان در آن سرزمین سردسیر، یعنی جمشید بوده است. بهرام با اشاره به شمیران شه به عنوان جد مادری، بر ایرانی بودن و قدمت خاندانش تاکید میکند – شاید چون شایستگی اش برای شاهی از سوی بزرگان مورد تردید واقع شده بود- چنان که پیش از آن ایرانی بودنش را از سوی پدر نیز نشان داده بود.
خلاصه ماشینی:
(161 ظاهرا در میان تاریخ نویسـان و جغرافی نگاران کهن سـنتی وجود داشـته که بر اساس آن ، ساخت هر شـهری را به شـهریاری نسـبت میداده اند؛ چنان که مستوفی شوشتر را ساختۀ هوشنگ پیشدادی و شوش را ســاختۀ مهالیل ، نوادة آدم میداند (کســروی، ١٣٥٢: ٢٥١)؛ طبری و حمزه اصــفهانی دربارة شــاپور دوم سـاسـانی مینویسـند که وی شـهری درخوزسـتان بنیاد گذارده ، «ایرانخره شـاپور» یا «ایرانشهر شاپور» نام نهاد و مردم تازی آن را «ســوس » خواندند با آنکه بی گفتگوســت که شــهر شــوش هزارها ســال پیش از سـاسـانیان آباد و یکی از شـهرهای بنام گیتی بوده است (کسروی، ١٣٥٢: ٢٥٤).
ســپس دارمســتتر بر این پایه ، شــروع به نقل چندین داســتان و روایت مرتبط با ســمیرامیس کرده مبنی بر اینکه او ریشــه ای یهودی داشــته که بنا بر مروج الذهب در زمان بخت النصــر (نبوکدنصــر)، همراه با دیگر یهودیان ، به ایران تبعید شــدند و نتیجه گرفته : «بهرام گور با رســاندن نســبش به شــمیران ، که همان همای چهرآزاد اســت ، به طور غیرمســتقیم مدعی ریشــه ای یهودی برای خود شــده اســت .
دریایی مینویســـد «بهرام گور چون مادرش یهودی بود، خود نیز یهودی محســوب میشــد» (دریایی، ١٣٨٣: ٧٢)؛ اما از میان محققان یهود، لوی بر آن اســت که از ســه فرزند یزدگرد، بهرام ، شـاپور و نرسـه ، تنها پسر سوم یعنی نرسه فرزند یزدگرد از شوشانا، همسر یهودیاش بوده اسـت ؛ سـپس از قول کهن صـدق آورده که : «بهرام زبان عبری میدانسـت که احتمالا از برادرش نرسه یاد گرفته بود و نرســه آن زبان را از مادرش آموخته بود» (ff ١٤٤ :١٩٩٩ ,Levi).