چکیده:
نقش گیلان در روابط خارجی ایران با روسیه در دوره صفویه تا آغاز حکومت شاه عباس اول، موضوع بررسی پژوهش حاضر است و این منطقه به سبب موقعیت جغرافیایی در کنار دریای خزر و اهمیت تجاری آن ، همواره مورد توجه بود. مساله اصلی تحقیق این است که گیلان چه نقشی در روابط خارجی ایران و روسیه در نیمه نخست حکومت صفوی داشت؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که گیلان بیشترین نقش را در ارتباطات مواصلاتی و تجاری بین دو کشور ایفاء می کرد و روابط تجاری ایران و روسیه بر مبنای بازرگانی دولتی بود. نکته مهم تر اینکه، سفرای روسیه بیشتر در قالب تجار فعالیت می کردند و هدف سیاسی آنان، اتحاد علیه دشمن مشترک یعنی عثمانی بود؛ هر چند که این سیاست به سبب عدم انطباق رویه های سیاسی دو کشور هرگز عملی نشد. از سوی دیگر، حکام محلی گیلان نیز در این دوره با روس ها ارتباط مستقیم تجاری داشتند و حتی با تهدید دولت صفوی ، به دنبال اتحاد سیاسی با روس ها برای حفظ قدرت خود بودند. بنابراین، دولتمردان ایرانی به سبب ناآگاهی از شرایط داخلی روسیه و اهداف منطقه ای آنها ، دیپلماسی مناسبی در روابط با روسیه در نیمه نخست حکومت صفوی اتخاذ نکردند و حتی متوجه رویه منفعت طلبانه و طمع ورزی آنها در منطقه مرزی گیلان نشدند.
خلاصه ماشینی:
) 1 محمد شورمیج چکیده نقش گیلان در روابط خارجی ایران با روسیه در دوره صـفویه تـا آغـاز حکومـت شـاه عباس اول ، موضوع بررسی پژوهش حاضر است و این منطقه به سبب موقعیـت جغرافیـایی در کنار دریای خزر و اهمیت تجاری آن ، همواره مورد توجه بود.
در ابتدای دوره صفوی به سبب کشمکش های مداوم ارباب قدرت محلی در گـیلان و فقدان دولتی مقتدر در حوالی خزر، روابط منظم خارجی بـا مشـکلاتی همـراه بـود، امـا چون یکی از مسیرهای تجاری حکومت صفوی ، راه دریای خزر و قفقاز به روسیه و اروپـا بود و گیلان در ابتدای این مسیر، همواره جایگاهی خاص داشت .
هر چند تجـارت در دریـای خـزر در نیمـۀ اول دورة صـفوی محدودیت و مشکلاتی داشت ، زیرا کشـتی هـای بادبـانی قـدرت مـانور چنـدانی در دریـا نداشتند و علاوه بر آن ، شمار بنادر در دریای خزر اندک بود (همان : ٣٧)، بـا ایـن حـال ، همواره تجارت در حوالی دریای خزر برقرار بود و کشتی هـای کوچـک در آن دریـا بـین گیلان و استراباد و آستراخان (هشترخان ) در رفت و آمد بودنـد و بـه حمـل بـار و کـالا می پرداختند (دلاوالـه ، ١٣٨١: ١٤٥؛ همـان ، ١٣٨٠: ١/ ٦١١) و ایـن نکتـه بـر اهمیـت تجاری و سیاسی منطقۀ گیلان در نزد زمامداران ایران و روسیه می افزود.
در این زمان ، جنکینسون ١ از طرف شرکت روسـیه مسکووی ٢ و با اجازه ایوان چهارم برای گشایش راه تجاری بـه ایـران آمـد تـا در ولایـات شمالی ایران به ویژه گیلان که مرکز تهیۀ ابریشم بود، روابط تجـاری برقرارکنـد (والسـر، ١٣٦٤: ١٠١-١٠٠؛ میراحمدی ، ١٣٧١: ١٧٩؛ ١٩٦٦١٣٦٦,Curzon)، هیأت انگلیسـی در سـال ٩٧٤ق .