چکیده:
بعد از ورود اعراب به ایران،ایرانیان اسلام را پذیرفتند و بر این باور بودند که بعد از قبول دین اسلام با اعراب
برابر خواهند بود و شعار اسلام را که گرامی ترین افراد نزد خداوند اهل تقوا خواهند بود را با جان و دل پذیرا شدند.
اما پس از ورود اعراب به ایران ، اسراف و تجمل آنان از سویی ، تبعیض و بی عدالتی از سویی دیگر، همچنین فشار مالیاتی بر مردم و از جمله غیرمسلمانان جلوه گر شد. در این مقاله سعی بر آن بوده تا به کمک منابع موجود و مستند، یکی از مهمترین نهضت های علمی- فکری و ملی ایرانیان علیه تبعیض از سوی اقوام مهاجم عرب در قرون نخستین اسلامی،بررسی شود. در ادامه تاثیر نهضت در اتحاد سایر گروه های ایرانی و میزان تلاش و کوشش آنها در بیرون آمدن از حاکمیت اعراب می پردازد. این تلاشها در جهت نهضت شعوبیه این سوال را به ذهن می آورد که عوامل شکل گیری نهضت شعوبیه چه بود؟شعوبیه چه عقاید و آرایی داشتند؟ و چه تاثیرات فکری- فرهنگی در جامعه بعد از خود گذاشت؟ به منظور پاسخ به سوالات با طرح فرضیات در خور با روش پژوهش کتابخانه ای بررسی و مراحل کار به صورت طرح مقدماتی اولیه، شناسایی و گردآوری منابع و فیش برداری به آزمودن فرضیات نائل خواهم شد.
خلاصه ماشینی:
(قدوره ،١٩٧٢: ١٩) در دایره المعارف اسلامی نیز شعوبیه برای قبایل غیر عـرب بـه کـار رفتـه و شـعوبیه گروهـی هستند که قایل به برتری اعراب نبوده و عرب را تحقیر مینمودند.
این گروه که به اهل تسویه معروف شدند، با استناد به آیـات قرآن و احادیث پیامبر(ص )معتقد بودند که عرب نسبت بـه ملـل و طوایـف دیگـر هـیچ برتـری و فضیلتی ندارد، تنها معیار فضیلت و برتری افراد بر دیگران کردار و گفتار نیک و شرافت آنان است ، نه به حسب و نسب .
دشمنان اعـراب بیشـتر بنام شعوبیه معروف شدند (امین ، ١٣٥٨ :٨٩و ٩٠) از آنجا که ادبیات ، مورد علاقه عموم و مـؤثر درتحریـک احساسـات افـراد بـوده و از سـویی اعراب به شعر و ادب و حفظ انساب مباهات می کردند، شعوبیان نیـز بـا اسـتفاده از ایـن حربـه و سرودن اشعاری که متضمن اعتقادات آنان بود، کار خود را به صـورت یـک جنـبش ادبـی آغـاز و دراین راه پیشرفت فراوان نمودند؛ بطوریکه حماسیات شعرای شعوبی ایران به زبان تازی از جملـه دلکش ترین آثار فکری ایرانی و نماینده حساسیت وطن پرستی آنان بود.
در دوره های بعد نیز تأسیس دولتهـای مسـتقل و نیمـه مسـتقل ایرانی در بخش شرقی خلافت عباسی از مهمترین نتایج نهضت شعوبیه بود، که اساسی ترین هدف مشترک مورد نظر شاعران و شورشیان شعوبی، اندیشه استقلال و تجدید قدرت و سـلطنت پیشـین در ایران بود.