چکیده:
تشبیه، یکی از آرایههای بیانی است که با ادّعای همانندی میان دو یا چند امر، علاوه بر تصویرگری در شکل خُرد، در بُعد کلان و در ضمن بررسی بافت کلّی یک اثر، میتواند میزان و محکی برای سنجش میزان خلاقیت نویسنده یا شاعر در طرح این همانندیها باشد. نگاهی به ادبیات داستانی معاصر و بررسی نقش تشبیه در رمان فارسی، بر این امر صحّه میگذارد که در رمان، برخلاف شعر، اثرگذاری تشبیه از واحد جمله فراتر میرود و اگر بهصورت کلّی و در ارتباط با تمام پیکرۀ اثر، مورد بررسی قرار گیرد، مفاهیم حاصل از آن میتواند به منتقدان آثار داستانی در شناخت ژانر اثر و سبک نویسنده کمک کند. رمان سمفونی مردگان یکی از آثار برجستۀ دهۀ شصت به شمار میآید که پس از گذشت چند دهه، هنوز هم مورد توجّه خوانندگان قرار میگیرد. بررسی تشبیههای این اثر و نقش آنها در فضاسازی رمان، تأییدکنندۀ این معناست که با داستانی تراژیک و فضایی اندوهبار مواجه هستیم. بررسی گزارههای تشبیهی این رمان نشان میدهد که حدود 73 درصد از این جملات، القاگر عواطفی از نوع رکود، درماندگی، تنهایی، ترس، غم و اندوه، خشونت،ناامیدی و میل به فنا و نیستی هستند که در پدید آوردن ساختار تراژیک اثر، سهم عمدهای بر عهده دارند.
خلاصه ماشینی:
کارکرد تشبيه در فضاسازي رمان سمفوني مردگان عليرضا اسدي / سارا حسيني چکيده تشبيه ، يکي از آرايه هاي بياني است که با ادعاي همانندي ميان دو يا چند امر، علاوه بر تصويرگري در شکل خرد، در بعد کلان و در ضمن بررسي بافت کلي يک اثر، ميتواند ميزان و محکي براي سنجش ميزان خلاقيت نويسنده يا شاعر در طرح اين هماننديها باشد.
تشبيه در شعر فارسي از آن رو که توضيح و تصويري درباره مشبه ارائه ميدهد، ميتواند مخاطب را در ترسيم فضاي کلي متون ادبي ياري کند؛ اما از آنجا که «بسياري از تصاوير و طرفين تشبيه در شعر فارسي، گرفتار تکرار و کليشه شده اند، يکي از جنبه هاي برجستۀ ادبيات معاصر، از ميان بردن اين کليشه ها و افزودن بر دامنۀ صور خيال است » (کاردگر و قدمنان ، ١٣٨٧: ١٢٠).
گزاره هاي تشبيهي اين رمان به دو دستۀ عمده تقسيم ميشوند: دستۀ اول ، گزاره هايي هستند که از طريق تشبيه به دنبال نشان دادن و توصيف هر چه بهتر مشبه هستند و در کنار اين هدف ، ممکن است اهداف جانبي ديگري چون انتقال عاطفه و فضاسازي نيز داشته باشند؛ اما دستۀ دوم ، تشبيهاتي هستند که بيش از هر چيز به دنبال القاي معنايي ضمني در لايه هاي پنهان خود هستند و به همين سبب مهم ترين کارکرد آن ها انتقال عاطفه و پيريزي فضا و اتمسفري است که حول اين عواطف ميگردد.
بررسي تصاوير تشبيهي رمان سمفوني مردگان و مؤلفه هاي معنايي حاصل از آن ها نشان ميدهد که معروفي از اين ظرفيت و توان ادبي براي خلق فضاي تراژيک اثر بهره برده است .