چکیده:
تحقیق دربارهی شخصیتهای مهم جهان اسلام در قرن اول هجری برای نشان دادن تصویری نسبتا واضح و درعینحال واقعی از اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن روزگار ضروری است. با بعثت رسول خدا (ص) زمینه برای بروز شایستگیها و برجستگیهای قبایل و افراد فراهم گردید که توانستند در سایه تعلیمات پیامبر (ص) به رشد و کمال نا ل شوند. در این میان عثمان بن حنیف و برادرش سهل از موقعیت ویژهای برخوردار شدند. عثمان همینکه مسلمان شد پا بهپای سایر صحابه در همه مراحل بهویژه غزوات، رسول خدا )ص( را همراهی میکرد. بعد از رحلت پیامبر (ص) بنا به توصیه آن حضرت، عثمان در کنار امام علی (ع) باقی ماند و در دوران خلافت خلفا از سیاست های امیرالمومنین (ع) پیروی کرد و چنان مورد وثوق آن حضرت بود که بهمحض اینکه به خلافت رسید او را بهعنوان والی بصره که کانون حوادث مهم بهحساب میآمد انتخاب کرد. او باتدبیر به اداره این شهر پرداخت و با تلاشهای عالمانه کوشید تا از سقوط شهر بهوسیله اصحاب جمل جلوگیری کند. عثمان در جنگهای دوران خلافت ابوالحسن حضوری فعال داشت. تمام همت عثمان ایجاد وحدت و وفاق بین نیروهای امیرالمومنین و اطاعت و بیعت با آن حضرت بود.
در این مقاله سعی شده است نقش و جایگاه عثمان ابن حنیف در حوادث دوران پیامبر (ص) تا خلافت
امام علی (ع) و درگیری های این دوره که بسیار هم حا ز اهمیت هست مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
11- گماردن عثمان از سوی امام علی (ع) برای حکومت بصره ابن حنیف نیز چون سایر انصار در دوران خلیفه سوم از منتقدین او بود.
در این زمآنکه عثمان از طرف امام علی والی بصره بود نامهای مبنی بر گرداوری سپاه از امام دریافت کردند چراکه امام در تدارک نیرو برای جنگ با معاویه بود (ابن مسکویه، 1379: 1/468؛ ابن اثیر، 1371: 9/339؛ ابن کثیر، 1986/1407: 7/229؛ ابن خلدون، 1363: 1/594)؛ اما قبل از حرکت امام سوی شام واقعه جمل اتفاق افتاد.
چهبسا اگر از ترس برادر او سهل نبود که در آن هنگام از طرف امام علی حاکم مدینه بود و بیم آن داشتند که او به خاطر برادرش اقوام اهل جمل را در مدینه خواهد کشت؛ عثمان را کشته بودند (طبری، 1375: 6/2389؛ ابن اعثم کوفی، 1372 :413؛ ابن اثیر، 1371: 9/361؛ مسعودی، 1374: 1/715).
پس از قتل خلیفه سوم ابن حنیف با امام بیعت کرد و از طرف امام والی بصره بود که طلحه و زبیر به همراه عایشه جنگ جمل را به راه انداختند.
ابن حنیف در ابتدا برتری امام را نسبت به دیگران بیان میکند و در ادامه یادآوری میکند که این خلافت از ابتدا حق امام علی بوده ولی آن حضرت به خاطر جلوگیری از جنگ میان مسلمانان و حفظ اسلام نظر جمع را در رابطه با خلفای نخست پذیرفت و با آنان همکاری کرد.
در روایتی نیز آمده است که عایشه به ابان بن عثمان گفت که ابن حنیف را به قتل برساند و ابان از این کار خودداری کرد (طبری، 1375،2381/6).