چکیده:
مغولان هنگامی که بر سرزمین های ایران تسلط یافتند حکومتی به نام ایلخانان تشکیل دادند. حکومت
ایلخانان را فرزندان و نوادگان چنگیز اداره میکردند و ازآنپس نواحی ایران به دست حکام و
فرمانروایان دستنشانده ایلخانی افتاد. بهتدریج حکومت ایلخانان پس از دورهای شکوه و قدرت در
دوره یکی از ایلخانان به نام گیخاتو دچار بحران مالی شد. بحران مالی که کمی پیش از دوره گیخاتو
رخ نشان داده بود در زمان وی به اوج رسید. بحران مالی چنان فکر گیخاتو و سردمداران حکومتی را
به خود مشغول کرد که به فکر چارهای برای حل این مشکل برآمدند. چاپ و انتشار چاو یا همان پول
کاغذی ازجمله مهمترین راهکاری بود که به ذهن گیخاتو و همراهانش رسید. بر اساس سیستم چاو
مردم این بار میبایست برای دادوستد از پول کاغذی یا همان چاو استفاده کنند ولی مردم همان
سیستم قدیمی دادوستد بر پایه زر و سیم را به سیستم جدید چاو ترجیح دادند. چاو زمانی که وارد
قلمرو ایلخانان شد با خود مشکلاتی به بار آورد و نه تنها گیخاتو را در حل بحران مالی کمک نکرد بلکه
مشکلی بر دیگر مشکلات وی افزود. در این تحقیق بر آنیم که به بررسی زمینه های شکل گیری چاو و
نتایج آن بپردازیم.
خلاصه ماشینی:
بر اساس سیستم چاو که همان پول کاغذی بود، مردم میبایست بهجای زر و سیم که وسیله دادوستدشان بود این بار از چاو استفاده کنند و از این طریق زر و سیم که از مردم گرفته میشد به خزانه دولت وارد میشد و دولت به خیال خود از این طریق بحران مالی را حل میکرد ولی مشکلاتی دیگر در جامعه به وجود آمد و صدای اعتراض مردم را بلند کرد و کار بهجایی کشیده شد که کارگزاران حکومتی را به این نتیجه رساند که عامل اصلی این اغتشاشات همان سیستم چاو میباشد که این بار بافرمان گیخاتو در لغو چاو مجبور شدند آن را باطل اعلام کنند.
(بویل، 1385: 352) فقر مالی دولت و مقروض شدن ایلخانان در زمان گیخاتو تا بدانجا پیش رفت که گاهی برای خرید یک گوسفند جهت مطبخ ایلخان پول در خزانه نبود و صدر جهان یک نفر یهودی را که رشیدالدوله نام داشت مأمور تهیه لوازم مطبخ ایلخانی نمود و او اداره این کار را به مقاطعه قبول کرد.
(پیرنیا و دیگران، 1380: 504)«پادشاه به دستور در خرج و بذل طريق اعتدال مرعى نمیداشت صدر جهان از سرانجام اخراجات ضروريه ايلخان عاجز شده هركس در آن باب نقشى بر لوح خاطر مينگاشت»(خواند میر، 1380، ج3: 137) درنتیجه همین بحران مالی بود که فردی به نام عزالدین مظفر بن محمد بن عمید که مدتی در خدمت صاحب دیوان صدرجهان بود جهت پرداخت حوالهها و سایر مخارج پیشنهاد کرد «بهتر است مانند ممالک قاآن بهجای زر و سیم چاو معمول سازیم تا ابواب و معاملات مفتوح شود و مال به خزانه بازگردد.