چکیده:
در مطالعات صفوى روابط سیاسی و دیپلماتیک بین شاه اسماعیل و بایزید دوم، که در یک محیط نسبتاً صلحآمیز در جریان بود، ظاهراً تحتالشعاع جنگهای بعدى قرار گرفته است. به طور کلی، مطالعات صفوى بر دورهای که با جنگهای ناشی از روى کار آمدن سلیم شروع میشد، متمرکز شده است. شاید مهمترین دلیل آن نبود منابعی باشد که در آنها به چنین نکاتی اشاره شده است. با این حال، اسناد عثمانى نشان میدهند که هر دو طرف قبل از دورۀ جنگهای طولانى، روابط دیپلماتیک سطح بالایی داشتهاند. هدف اصلى این مقاله بررسی یک دورۀ مسالمتآمیز از روابط دولتهای صفویه و عثمانی بر اساس منابع و اسناد آرشیو عثمانی است. در واقع قبل از جلوس سلیم اول، دولت عثمانى با صفویه رابطۀ خوبى داشت و هر دو طرف به طور مداوم به همدیگر سفیر و هدیه میفرستادند. بر اساس منابع عثمانى و هدیههایی که بایزید دوم به شیخ اسماعیل اردبیلى میفرستاد، ما نگاه عثمانی به پادشاه ایران و قبول وی به عنوان یک رهبر فرقۀ مذهبی را بررسی خواهیم کرد. علاوه بر این، چگونگی رفتوآمد سفیران هر دو طرف و استفاده از آن براى ابراز قدرتنمایی را توضیح خواهیم داد.
خلاصه ماشینی:
قبل از ظهور شاه اسماعیل شهرت مؤسس فرقه صفویه و اخلاف ایشان به گوش پادشاهان عثمانی در بورسا رسیده بود، به طوری که هر سال از بورسا یک مقرری معین یا هدیه های گران بها به اسم «چراغ آقچه سی» به اردبیل فرستاده میشد ( ,Kreutel .
(1997: 35; Hinz, 1948: 7 مثلا وقتی که شیخ جنید از طرف جهانشاه قراقویونلو از اردبیل رانده شد و به قرامان آمد، پادشاه عثمانی مراد دوم برای نشان دادن احترام خود به این فرقه صوفیه هدیه های گوناگون برای جنید فرستاد.
عاشق پاشازاده که کتاب تواریخ آل عثمان را در اوایل سلطنت بایزید دوم نوشته بود، در این باره مینویسد: «وقتی که شیخ جنید با عمویش قهر کرد و از اردبیل به روم آمد، برای سلطان مراد دوم ، پادشاه عثمانی، هدیه های گوناگون فرستاد و از او جایگاه ویژه ای طلب کرد تا در آنجا فعالیت هایی صوفیانه خودش را ادامه دهد.
رفت وآمد فرستاده ها و ردوبدل هدیه و اشیا در بین دو طرف که ما بر اساس منابع آرشیوی عثمانی مطرح کرده ایم ، به درک درست تصویر صفویه و شاه اسماعیل در دنیای عثمانی کمک خواهد کرد و دلیل منطقی برای فرستادن ایلچی ها را نیز تا حدود زیادی روشن میکند.
سفیر بایزید دوم محمد چاوش بالابان در ژانویه فوریه ١٥٠٥ برای تبریک فتوحات شاه اسماعیل در عراق و فارس با هدیه های گوناگون فرستاده شده بود.
بر این اساس ، شاه اسماعیل برای نشان دادن علاقه اش به صلح با عثمانی و نیز اعتراض به فعالیت های نظامی شاهزاده سلیم در مرز ترابوزان ، سفارتی را به استانبول فرستاده بود.