چکیده:
ناسیونالیسم یا ملیت گرایی نیز مانند هر تحول یا دستاورد نوینی حاصل تمدن جدید اروپایی و از دستاوردهای انقلاب کبیر فرانسه 1789م است. اهداف مکتب ناسیونالیسم اروپایی تشکیل حکومت ملی با حاکمیت مردم است.این جریان در قرن نوزدهم میلادی توسط جریان دیگری بنام روشنفکری، که خود نیز به نوعی حاصل ارتباط جامعه ایرانی با اروپا بود، به کشور ما راه یافت. اگرچه معنا و کارکرد واقعی این جریان هرگز وارد بطن جامعه ایرانی نگردید و ناسیونالیستهای ایرانی با حالتی افراطی و رمانتیک آن را به صورت ناکارآمد برای دستیابی به ملیت ایرانی در هزار سال پیش می جستند. این تفکر به همراه دیگر جریانات و تفکرات روشنفکرانه آن زمان خواسته و یا ناخواسته به نوعی در خدمت استعمار و بیگانه قرار گرفت و زمینه ظهور یک حکومت دیکتاتوری جدید را فراهم آورد و به نوعی باعث حذف حکومت نوپای مشروطه ایرانی گشت
خلاصه ماشینی:
ولی با این همه مهمترین دستاورد نهضت ناسیونالیسم در ایران با توجه به گرایشهای باستان گرایانه آن ظهور حکومت دیکتاتور و استبداد رضاشاهی و حذف مشروطه نوپای ایرانی بود که همین خود تناقض بین تفکر ناسیونالیست دموکراتیک و مردم سالار غرب را با آنچه که جامعه و روشنفکری ایرانی به عنوان ناسیونالیسم ادعای آن را داشتند، آشکار می کند.
نوع دیگری از جریان ناسیونالیسم ایرانی، که حاصل مشارکت اقشار مختلف مردم از جمله روحانیون، بازرگانان، تجار و غیره و با تکیه بر فرهنگ حاکم در جامعه در جهت مبارزه با نفوذ و دخالت بیگانه و حفظ استقلال ملی ایران بود، را می توان در حرکت نهضت تنباکو و مبارزه با قرارداد رژی و نهضت مشروطه مشروعه دید.
این نوع ناسیونالیسم جز احساسات وطنپرستی و غرور بیپایه به گذشته، چیزی جز یک غرب زدگی انفعالی نبود که به دنبال تقلیید کورکورانه و ناآگاهانه مظاهر و تمدن غربی بدون انطباق آن با شرایط تاریخی و اجتماعی جامعه خود باشد، زیرا این ناسیونالیسم رمانتیک که شعار بازگشت به فرهنگ اصیل آریایی و دست شستن از اسلام را میدهد، سخت شیفته فرهنگ و تمدن غرب است که حاصلی جز، خلع فرهنگی و ظهور دیکتاتوری و حذف نهادهای نوپای دمکراتی و قانونی برای جامعه ایرانی را در بر نداشت و در کل می توان عنوان نمود که پایان جریان ناسیونالیستی ایران تشکیل حکومت پهلوی با یک ائدولوژی ناسیونالیستی ناکار آمد و احساسی جهت سرپوش گذاشتن بر چگونگی تشکیل حکومت پهلوی یعنی کودتا از طرف یک دولت بیگانه (که تاریخ این مرز بوم انباشته از دشمنی ها و استعمارگری های آن است ) بود.