چکیده:
فرهنگ هر شهر هم الگوی پدیداری شهر است و هم حامل حالوهوا و فضای معنایی است که شهر در درون آن توسعه و تحول مییابد. از این رو فرهنگ شهر عبارت است از نظام معنا یا نمادهای معنادار و یا معانی نمادین و الگوی کالبدی آن. بنابراین راهبرد اساسی در شناسایی فرهنگ شهری، توجه به انواع یا اشکال گوناگون فضاهای شهری و معانی و مفاهیم آنهاست. در این راستا، مطالعه فرهنگی شهرهای تاریخی زمینه مناسبی جهت درک تحولات تاریخی و دگردیسی شهر و شناخت فرهنگ شهرسازی جامعه میباشد. شهر اردبیل از شهرهای تاریخی مهم است که در دوره صفویه به غنای فرهنگی خاصی رسیده و نقش مهمی در فرهنگ شهرسازی آن دوره ایفا نموده است. لذا شناخت کامل مراحل تکوین و تکامل فضاهای شهر، همچنین ارتباط بازنمایی معنا و فرهنگ در این دوره ضروری به نظر میرسد. پژوهش حاضر با روش اکتشافی- اسنادی و با استفاده از مدار فرهنگی استوارت هال، با هدف بررسی بازنمایی معناهای فضاهای مهم شهری اردبیل دوره صفویه جهت دستیابی به الگوی فرهنگی آن انجام شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که بقعه شیخ صفیالدین به دلیل قداست معنایی، به شهر هویت مقدس بخشیده و بازار به عنوان ستون فقرات شهر دلالت بر مکنت آن داشته و همچنین جمعه مسجد نیز یکپارچگی مکانی- معنایی شهر را بازنمایی میکرده است. نتیجه پژوهش حاکی از آن است که بازنمایی معانی فضاهای شهر اردبیل در دوره صفویه پیوند تنگاتنگی با مناسبات قدرت داشت و فرهنگ شهر بر اساس نظام دینی مبتنی بر مشروعیت حکومت شیعی صفویه نمود پیدا کرده بود.
خلاصه ماشینی:
یافتههای پژوهش نشان میدهد که بقعۀ شیخ صفیالدین به دلیل قداست معنایی، به شهر هویت مقدس بخشیده و بازار به عنوان ستون فقرات شهر دلالت بر مکنت آن داشته و همچنین جمعه مسجد نیز یکپارچگی مکانی- معنایی شهر را بازنمایی میکرده است.
با مطالعۀ تاریخ میتوان دریافت که در این زمان اردبیل به لطف قرارگیری در مسیر جادۀ بزرگ ابریشم و نیز وجود مقبرۀ شیخ صفیالدین، خانقاهها و زوایا و مقابر پیران و حضور خاندان صفوی مشهور بوده است؛ و شهرسازی مدون آن بر مبنای پیوستگی فضاهای شهری و ساخت میادین بزرگ، از جمله میدان اصلی شهر و میدان نفت که در اطراف خود اصلیترین اندامهای درونشهری، یعنی بازار و بقعۀ شیخ صفی را جای داده بودند، بوده است.
) تصویر 2: مدار فرهنگی تولید و مبادلۀ معنا در مجموعۀ شهری شیخ صفیالدین اردبیلی (Hall 1997) Fig. 2: Cultural Circuit of production and exchange of meaning at the urban complex of Sheikh Safiuddin Ardebili (Hall 1997) 4-2.
) تصویر3: مدار فرهنگی تولید و مبادلۀ معنا در مجموعۀ بازار اردبیل (Hall 1997) Fig. 3: Cultural circuit of production and exchange of meaning in the Ardebil Bazaar Complex (Hall 1997) دورۀ صفویه فوقالعاده زیاد بوده است.
) تصویر 4: مدار فرهنگی تولید و مبادلۀ معنا در جمعه مسجد شهر اردبیل (Hall 1997) Fig. 4: Cultural Circuit of production and exchange of meaning at the Friday Mosque of Ardebil (Hall 1997) نتیجهگیری معناها به واسطۀ نظام بازنمایی و در مدار فرهنگی تولید و مبادله میشوند.