چکیده:
نظام انها یا خبریابی و خبررسانی و به تعبیری جاسوسی از راهکارهایی بود که حکومتها برای برقراری امنیت کشور به کار میبستند. ضرورت اداره قلمرو گسترده حکومتی، و کسب اخبار و اطلاعات از سراسر کشور، حکومتها را ناگزیر میساخت که تشکیلات جاسوسی خود را در قالب نهادهایی چون «برید» و «اشراف» و نیز با تربیت و بهکارگیری منهیان (جاسوسان) و خبرگیران آزموده بنیاد گذارند. این گونه تشکیلات که با نظام خبررسانی و امنیت داخلی سروکار داشتند با انجام خدمات نظارتی، مراقبتی و تامینی و اقدامات جاسوسی در حکم چشم و گوش حاکمیت در سراسر قلمرو حکومتی درآمدند. در این پژوهش ضمن تبیین مفهوم انها و منهی، به شیوه تاریخی- تحلیلی جنبههای اهمیت و کارکرد امنیتی نظام انها یا جاسوسی و نقش آن در تثبیت و تداوم حکومتهای مرکزی در دوره میانه تاریخ ایران بررسی شده است. یافتة پژوهش نشان داده است که کارکرد امنیتی- اطلاعاتی و مراقبتی نظام جاسوسی، جایگاه و اهمیت آن را در حکومتها چنان برجسته ساخت که کارآمدی یا ناتوانی آن در تداوم یا تزلزل قدرت سیاسی موثر بوده است.
The Inha System—which can be translated as the intelligence service, the news agency,
or even the espionage service—was adopted by the governments during the Persian
Middle Period as a strategy to maintain internal security. Governments, in this period,
were forced to create their intelligence services in the forms of such institutions as the
Courier System, the Controllership Bureau, and the Inha System in order to properly
manage the extensive realm of government by means of collecting news and information
from every corner of the country by training a number of spies called Monhees. Dealing
with information, intelligence, and domestic security, such institutions were regarded as
the “eyes and ears” of governments throughout the territory because of their inspection,
controlling, and espionage services. The present study tries to explain the concepts of
Inha and Monhee and analyze the functions of this intelligence institution in espionage
activities and its role in the stability of central governments during the middle period of
Iran’s history in a descriptive-analytical manner. Findings of the present study show that
the Intelligence Service had a high status in the governmental system since the proper
functioning, or else the incompetence, of espionage-intelligence organizations could
determine the survival or the extinction of a political power.
خلاصه ماشینی:
در این پژوهش که از نوع تاریخی و کتابخانه ای است ، به شیوة توصیفی- تحلیلی کارکرد امنیتی نظام خبریابی و خبررســانی (جاسوسی) و نقش آن در تثبیت و تداوم حکومت های مرکزی(در تاریخ میانه ایران ) و تأمین امنیت اجتماعی بررســی شــده اســت .
انها و منهی (تعریف مفهومی ) در متون تاریخی دوره های مختلف ایران به ویژه دورة غزنوی و ســلجوقی اصطلاحاتی از قبیل انها، منهی، صاحب خبر، جاســوس ، مشرف و صاحب برید به کرات آمده اند که نشان دهنده ی پیوند میان این مشــاغل و کســب خبر و جاسوسی است .
٤. ابونصر محمد بن عبدالجبار عتبی، ترجمه تاریخ یمینی، ابوالشرف ناصح بن ظفر جرفادقانی، چ ٣، تصحیح جعفر شعار (تهران : علمی و فرهنگی، ١٣٧٤)، ص ٥٩، ١٠١، ١٠٩، ١٤٢ و بعد .
عزالدین علی ابن اثیر، کامل ، تاریخ بزرگ اسلام و ایران ، ج ٩، ترجمه عباس خلیلی (بیجا: علمی، بیتا)، ص ٢٨٠.
تاریخ شاهی قراختائیان ، به اهتمام و تصحیح محمدابراهیم باستانی پاریزی (تهران : بنیاد فرهنگ ایران ، ١٣٥٥)، ص ٩٠.
محمــد بــن علی بن طباطبا ابن طقطقــی، تاریخ فخری در آداب ملکداری و دولت های اســلامی، چ ٣، ترجمه محمد وحید گلپایگانی (تهران : علمی و فرهنگی، ١٣٦٧)، ص ٢٨.
محمد بن علی شبانکاره ای، مجمع الانساب ، تصحیح میرهاشم محدث (تهران : امیرکبیر، ١٣٦٣)، ص ٤١.
ابن حوقل ، سفرنامه ، ایران در صوره الارض ، چ ٢، ترجمه و توضیح جعفر شعار(تهران : امیرکبیر، ١٣٦٦)، ص ١٦٠، ١٦٥.