چکیده:
سرآغاز توسعه تجاری انگلیس و هلند در ایران و خلیج فارس در عصر شاه عباس اول بود. کمپانی های هند شرقی انگلیسی و هلندی توانستند بعد از تلاش های بسیار در نواحی مختلف ایران تجارتخانه هایی تاسیس کنند و در مقابل نیز هلندیان در این امر از انگلیس عقب نماندند. بر اساس آنچه که موجود است شاه ایران نیز نسبت به حضور آنان در ایران رضایت نسبی داشته و برای حضور آنان در ایران قوانینی که به کار آنان سهولت می بخشید وضع کرد. همچنین اعزام سفرایی به دربار کشورهای اروپایی کمک شایانی برای حضور اروپاییان در ایران شد. در این بررسی ما به چگونگی ایجاد رابطه تجاری ایران و اروپاییان، انگلیسی ها و هلندی ها می پردازیم که تا توسعه تجاری در ایران چگونه رفتار می کردند. همچنین درباره افرادی که با دربار صفوی مشغول بودند بررسی هایی انجام می شود. توسعه تجاری درخلیج فارس سبب شد قدرت اقتصادی و تجاری خلیج فارس در دستان اروپاییان باقی بماند که خود نشانه گسترش استعمار از طریق تجارت بود. بعد از مرگ شاه عباس اول به علت ضعف سلاطین پس از او خلیج فارس دیگر مانند قبل نبود و با دادن امتیازات بسیار به تجار خارجی علل خصوص انگلیسی ها حضور آن ها مملوس تر شد به طوری که در قرن هجده میلادی دیگر رقیبی جدی برای آنان در خلیج فارس نبود.در نهایت می توان بیان کرد کشورهای غربی در راه شرق همواره به دنبال تجارت ثابت و قدرتمند بودند تا در شهرهای خود بتوانند کالاهای مورد نیاز را تهیه و همچنین بازار مبدا کالا را در دست بگیرند.
خلاصه ماشینی:
در دورانی که شاهان صفوی اوج قدرت قرار داشتند این تجارت همواره گسترش پیدا می کرد، تا جایی که حتی شاه عباس اول به تجار اجازه داد تا برای تجارت بهتر کالاها، مالیات ها را به صورت مختلفی به دولت بپردازند و یا با مهاجرت گروه های مختلف از جلفا به نواحی کاشان برای تولید ابریشم سبب شد مردم تلاش خود را برای تولید بیشتر کنند.
خلیج فارس حائز اهمیت بود به طوری که کمپانی های انگلیسی و هلندی تا سال ها بعد این منطقه را حفظ و در رقابت برای توسعه تجاری خود در تلاش بودند.
در سال های پیش از (٩٩٦ ق /١٥٨٧ م ) و قبل از روی کار آمدن شاه عباس اول تقابل کشورهای ایران و همسایه به صورت خراج گزاری و همچنین گاه با جنگ و فشارهای سیاسی همراه بود که در نتیجه در زیر این فشارهای سیاسی کشورها به تجارت مشغول شدند.
فروش اموال با معیار خودشان (فلسفی، ١٣٩١: ٦٣٢/٢) شاه نیز از هلندیها انتظار کمک نظامی را داشت اما آنان کم کم امید شاه را نا امید کردند، زیرا حضور آنان در خلیج فارس برای انحصار ابریشم و ضربه زدن به انگلیس بود.
در عصر شاه عباس اول نیز با اینکه در زیرکی و توجه خاص شاه به امور بین المللی همواره بیان شده است ، و سعی شاه در توازن بین ملل دیگر برای تجارت بود، اما باز هم با کم لطفی درباریان و نزدیکان شاه در روابط تجاری می بینیم که برنامه درستی برای رویارویی با حضور اروپاییان در خلیج فارس نیست و هر بار که لازم است اقدامات جدیدی صورت می گیرد.