چکیده:
در دوره قاجار بخشی از اتباع ایرانی حاضر در خاک عثمانی، زواری بودند که همه ساله راهی زیارت عتبات می شدند. این زائرین از هنگام حرکت تا بازگشت، با مشکلاتی روبرو می شدند که گاهی مانع رسیدن آنان به مقصد شده و حتی در مواردی به یک عامل بحران زا در روابط دو کشور تبدیل می گردید. یکی از مهم ترین مسائلی که زوار با آن مواجه می شدند، سخت گیری های مامورین عثمانی نسبت به آنها بود.
اما چرا علی رغم توافق هایی که بین دو کشور صورت می گرفت، مامورین عثمانی نسبت به زوار پیوسته سخت گیری می کردند؟ تعدیات آنها در چه زمینه هایی بود؟ واکنش دولت
و ماموران ایران نسبت به آن تعدیات چه بود؟ این سخت گیری ها چه مشکلاتی برای زوار به همراه داشت؟
این مقاله بر آن است به روش کتابخانه ای و با تکیه بر اسناد، به شیوه توصیفی- تحلیلی به پرسش های بالا پاسخ دهد. به نظر می رسد که: ماموران عثمانی به دلیل تعصب مذهبی، کسب منافع مادی و با توجه به سهل انگاری دولت و ماموران ایرانی، به زوار انواع تعدیات را روا می داشتند.
خلاصه ماشینی:
شیعیان ایران، علاوهبر زیارت و توجه به این اماکن مقدس، برای حفاظت و حراست از آنها تلاش زیادی میکردند و بسیاری از ایرانیان برای اثبات علاقه و ارادت خود به خاندان رسالت، با وقف مال خود، اقدام به حفظ و تعمیر بقاع متبرکه میکردند؛ نظیر اهتمام به تعمیر ایوان صحن امام جواد (ع) (گزیدۀ اسناد سیاسی ایران و عثمانی 1370: ج 5، 57) یا نصب ضریح برای قبور ائمۀ بقیع (سلام الله علیهم) در 1319 ق/ 1902 م به فرمان امینالسلطنه، از وزرای دولت قاجار (همان: 65).
در عراق عرب ادارات زیادی وجود داشت که اگر مأموران هر اداره بهنوعی تعدی میکردند از ایالت به آن اداره هشدار داده میشد و دستورات لازم ابلاغ میشد، اما این اظهارات ایالت در ادارۀ ضابطه موردبیاعتنایی قرار میگرفت و دزدان نیز بدون ترس از حکومت به دزدی و غارت مشغول میشدند (گزیدۀ اسناد سیاسی ایران و عثمانی 1370: ج 5، 114- 115).
درواقع، آنچه عثمانیها را در اعمال خود مصممتر و جسورتر میکرد همین بیتوجهی و سهلانگاری کارگزاران و مأموران حکومت ایران دربرابر امور زوار و تعدیات رواداشتهشده بر آنها بود.
تأسفبارتر اینکه گاهی مأموران ایرانی با عثمانیها همدست میشدند و زائران را غارت میکردند و پولهای گزاف از آنها میگرفتند (گزیدۀ اسناد سیاسی ایران و عثمانی 1375: ج 7، 409).
آنچه آنها را در انجام اقدامات خود جسورتر میکرد بیتوجهی دولت ایران، کارگزاران، و مأموران ایرانی به این تعدیات بود.