چکیده:
صوفیان نعمت الهی که پس از قرن ها در قرن هجدهم راه بازگشت از هند به ایران را د ر پیش گرفتند، در قرن نوزدهم علاوه بر گسترش و توسعه آن در ایران به فرقه های مختلف تقسیم شدند . یکی از این فرقه ها طریقت صفی علیشاهی است که علاوه بر جدا شدن از بدنة اصلی نعمت اللهی دارای منشی متفاوت یا ملموس تر در رویکردهای سیاسی و اجتماعی نسبت به سایر فرقه ها بود. منشی که موجب گردید
در تعامل عمیق با دربار قاجار قرار گیرد به نحوی که در بین درباریان قاجار نیز راه یافت و از سوی دیگر
نقشی تاثیرگذار در انقلاب مشروطه برجای گذاشت.این جستار با روش توصیفی تبیینی و با تکیه بر
مطالعات کتابخانه ای سعی دارد تا چگونگی و چرایی شکل گیری این طریقت، خاستگاه و رویکردهای آن
را در صحن ههای سیاسی و اجتماعی ایران عصر قاجار در دوره فعالیت صف یعلیشاه موسس این طریقت
بررسی کند و پیامدهای آن را در عصر جانشین وی ظهیرالدوله باز نماید و از این طریق به نمایی از زمینه های
تکوین رویکردهای سیاسی طریقت مزبور در عصر قاجار و انقلاب مشروطه دست یابد.یافته های پژوهش
نشان می دهد اندیشه صفی علیشاه در طول دورة ناصرالدین شاه شکل گرفت و رویکردهای سیاسی و
اجتماعی وی در آثارش به تدریج بازتاب یافت. به این ترتیب توانست اعتماد هیئت حاکمه قاجار را به
سمت خویش جلب نماید و با جذب درباریان و حمایت مادی و سیاسی آنها به گسترش طریقت خویش
بپردازد و اندیشه های برگرفته از عرفان اجتماعی خویش را در جامعه بسط دهد و در چارچوب همین
اندیشه های عرفانی توانست با قشر روشنفکر و نوگرای جامعه تعامل و همسویی نماید که نهایتا منج ر به
تاثیرگذاری طریقت صف یعلیشاهی در انقلاب مشروطه گردید.
خلاصه ماشینی:
١ اما دیوان بیگی که در این زمان در تهران حضور داشـته ، معتقـد است حسدورزی سایر پیروان طریقت منورعلیشاهی نسبت به موقعیت صفی علیشـاه موجـب گردید تا آنها با تحریک حاجی ملاحسن کاشی عبدالعلی شاه به شیراز رفته و از صفی علیشـاه 2 نزد منورعلیشاه شکایت کنند.
١ ولی طریقت صفی علیشاهی که بنای گسترش خود را در تهران پایتخت سیاسی ایران و در عصر قاجار و در قرن نوزدهم بنا نهاده بود در زمانی قرار داشـت کـه زنـدگی و اندیشـه اجتمـاعی ایرانیان یک تحول اساسی را پشت سر می گذاشت .
٤ این شیوخ عبارت بودند از: ظهیرالدوله ، میرزا محمود خان نائینی ، معصوم خان کرمانی ، حاجی محمد ابراهیم نمـازی ، میرزاعبدالکریم معروف به علی شیخ در شیراز متخلص به منصور، وحدت در یزد، ناب شمس در یزد، سـید حسـینی در هند، نایب الصدر سمنانی ، حاجی سیف الدوله برادر ناتنی عین الدوله صاحب خانقاه ، سـید المشـایخ قمشـه ای ، آقـا رضا شمس برادر صفی ، حاجی ملا عباسعلی کیوان قزوینی ، میـرزا محمـود رئـیس (شـفیق علـی )، مولـوی گیلانـی .
وی برای پیشبرد دیدگاه سیاسی و عرفان اجتماعی و گسترش بیشتر طریقت تـازه تأسـیس خود سعی نمود تا نه تنها در بدنة دستگاه قاجار نفـوذ نمایـد و بـا ایـن امـر همراهـی شـاه را به دستآورد، بلکه توانست بسیاری از شاهزادگان و اعیان را با خود همـراه نمایـد تـا هـم بـه حمایت مادی و سیاسی آنها دست یابـد و از سـوی دیگـر بتوانـد اصـلاحات و رویکردهـای اجتماعی خود از جمله توجه به مردم را در جامعه عملی کند و جا بیاندازد.