چکیده:
پس ازتشکیل دولت شیعیمذهب صفوی در آغاز سدۀ دهم/شانزدهم معادلات سیاسی در غرب آسیا برهم خورد. تفاوت مذهبی میان صفویان و عثمانیان، نارضایی دولت عثمانی از تشکیل دولتی نیرومند در شرق قلمرو خویش، تبلیغات مذهبی صفویان در قلمرو عثمانی، ادعای عثمانیان مبنی بر سروری جهان اسلام و اختلافات سیاسی میان دو دولت، رویارویی عثمانیان و صفویان را اجتنابناپذیر کرده بود. در فاصلۀ سالهای 907ـ1003ه.ق/ 1501ـ1594م سیاست دولت عثمانی در برابر صفویان، حمایت از طریقتهای صوفیانۀ همسو با عثمانیان و رویارویی مستقیم نظامی با صفویان بود. دولت عثمانی در زمان سلطان بایزید دوم، جهت مقابله با صفویان، به درخواست توقف تبلیغات مذهبی در قلمرو عثمانی از طریق نامهنگاری با شاه اسماعیل و حمایت از طریقتهای صوفیانۀ همسو با خود، بسنده کرد. در زمان سلطان سلیم اول در کنار حمایت از طریقتهای صوفیانۀ همسو با عثمانیان و با بهرهگیری از فتواهای علمای عثمانی، رویارویی مستقیم نظامی با صفویان نیز در دستور کار قرار گرفت؛ سلطان سلیم بدین طریق توانست بحرانی که موجودیت سلطنتش را تهدید میکرد از میان بردارد. سیاست سلطان سلیم در برابر صفویان در دوره جانشینان وی نیز ادامه یافت.
خلاصه ماشینی:
دولت عثمانی در زمان سلطان بایزید دوم ، جهت مقابله با صفویان ، به درخواست توقف تبلیغات مذهبی در قلمرو عثمانی از طریق نامه نگاری با شاه اسماعیل و حمایت از طریقت های صوفیانۀ همسو با خود، بسنده کرد.
در زمان سلطان سلیم اول در کنار حمایت از طریقت های صوفیانۀ همسو با عثمانیان و با بهره گیری از فتواهای علمای عثمانی ، رویارویی مستقیم نظامی با صفویان نیز در دستور کار قرار گرفت ؛ سلطان سلیم بدین طریق توانست بحرانی که موجودیت سلطنتش را تهدید می کرد از میان بردارد.
عبادی همچنین در مقاله دیگری تحت عنوان «مواضع مدرسیان عثمانی در قبال مساله تشیع در آناتولی و یورش یاووز سلیم به ایران »٢ کوشیده است تا با تبیین موضع گیری های مدرسیان عثمانی در برابر شیعیان (صفویان و طرفداران ایشان ) نقش ایشان را در جریان رویارویی دولت عثمانی با صفویان مشخص کند.
طریقت نقشبندیه نیز توانست نقش خویش را در خدمت به سیاست مذهبی سلطان بایزید دوم و کاستن از نفوذ صفویان به خوبی ایفا نماید؛ به نوشتۀ عبادی (همان ، ١٩٣) «مهمترین نقش این طریقت در این دوره ، نقش غیرقابل انکار آن در خنثی کردن تبلیغات صفویه در آناتولی بود.
وجود دولت شیعی صفوی در همسایگی قلمرو عثمانی و تبلیغات روزافزون و دامنه دار ایشان که اساس تسنن حنفی عثمانی ها را تهدید می کرد موجب شد تا سلطان سلیم ، برای از میان بردن تأثیر تبلیغات صفویان ، چاره ای جز رویارویی مستقیم نظامی با ایشان نداشته باشد.