چکیده:
تذکرۀ یخچالیه نوشتۀ میرزا محمدعلی مذهّبِاصفهانی متخلص به فرهنگ (در جوانی) و بهار (در پیری)، جزو نقیضههای مفصل ادب فارسی است که به شیوۀ تذکرۀ آتشکده از آذر بیگدلی نوشته شدهاست. میرزا مذهّب در اثرش سی شخصیت خلق میکند تا از مدعیان شاعری و یاوهسرایان عصرش انتقاد کند. این شخصیتها از یکسو مشمئزکننده و از سوی دیگر طنزآمیزند و احساسی چندگانه از نفرت و خشم و ترس و طنز را در مخاطب برمیانگیزند. این شیوه که به گروتسک شهرت دارد، در بسیاری از آثار ادبی مشهور دیده میشود. در این مقاله، نویسندگان پس از ذکر تعریفی از نقیضه و کارکردهای آن، به تحلیل شخصیتهای گروتسکی این اثر پرداخته و به این نتیجه رسیدهاند که شخصیتهای تذکرۀ یخچالیه اغلب ناقصالخلقهاند و دچار بیماریهای جنسی (شاهدبازی و امردبازی و حیوانآمیزی و...) هستند؛ به عبارت دیگر، مضمون گروتسکی این تذکره، نخست روابط جنسی نامعقول، و سپس، رذایل اخلاقی چون حماقت و خساست و طمع و دزدی و مردمآزاری است. میتوان گفت کارکرد گروتسک در این اثر، رسوا کردن ذات واقعی زمانه است.
Tadhkira Yakhchalieh (a biography)، written by Mirza Muhammad ` Ali Mozahhab Isfahani whose pen-name was Farhang (in his youth) and Bahar (in his old ages)، is one of the detailed parodies of Persian literature created in the form of Tadhkira Atashkadeh of Lotf ‘Ali Bayg “Azar” Baigdeli. Mirza Mozahhab creates 30 characters in his work to criticize claimants of poetry who drooled in his living period. His characters، who are disgusting on one hand and humorous on the other hand، incite a multiple sense of hatred، anger، fear and humor in the audience. These grotesque characters can be traced in many famous literary works. Presenting a definition of parody and its functions، it has been tried in this paper، to analyze grotesque characters of Tadhkira Yakhchalieh. Findings show that the characters in Tadhkira Yakhchalieh are mostly malformed and suffer from sexual disorders (Pederasty، Pedophilia، Sodomy، etc.). In other words، the grotesque theme of this work is initially unreasonable sexual issues and then moral vices such as greed، covetousness، theft، people abuse، etc. It can be mentioned that the main function of grotesque in this work is to scandal the true nature of author's time.
خلاصه ماشینی:
مذهب اصفهانی این کتاب را به زعم خود «به منظور ادخال سرور در قلب دوستان که اعظـم حسنات است و اشتغال یاران که الزم مثوبات است » (مذهب اصـفهانی، ١٣٢١: ٢١) نوشـته و امیـد دارد کـه «روزی محنـت انـدوزی، خـاطر بـه مطالعـه و مـذاکره ایـن مزخرفـات گمـارد و دل از اندیشه های باطل و وساوس لاطائل بازدارد» (همان )، ولی به نظر میرسد کارکرد انتقادی ایـن اثر، با اینکه شاعر بدان اعتراف نکرده است ، از کارکرد فکاهی آن بیشتر و ارزنده تر باشد؛ از همین رو این مقاله درصدد است به این پرسش هـا پاسـخ دهـد: کـارکرد انتقـادی تـذکره یخچالیه کدام است ؟ ترفندهای طنزساز اثر کدام است ؟ شخصـیت هـای تـذکره یخچالیـه چگونه اند؟ از تذکره یخچالیه دو تصحیح در دست است ؛ یکی تصحیح گلچین معانی که به علت در دسترس نبودن نسخه های کافی، افتادگیهای زیادی دارد، و دیگری تصـحیح جدیـدتری که رساله دکتری حسن زیاری (مقدمه ، تصحیح و تحشیه دو رساله نقیضه : یخچالیه و قمارنامه ) است .
آن چنان که مشهور اسـت ، میـرزا مذهب بعد از انتحال تذکره اش ، به شدت آزرده خاطر میشود و برای کینه کشی از بدگویان و عیب جویان ، تذکره یخچالیه را مشتمل بر نظم و نثر به نگارش درمیآورد (مذهب اصفهانی، ١٣٢١: ز؛ مسجدی، ١٣٩٠: ١٤٦)، درحالیکه میرزا مذهب زمـان نوشـتن یخچالیـه را عنفـوان جوانیاش ذکر میکند: نظر به اینکه فقیر این ترهات و مزخرفات را در عنفوان جـوانی و بهـار زنـدگانی کـه نیک از بد و مقبول از رد امتیاز نمیداد به جهت صحبت و مزاح یـاران نوشـته بـود و هر پارچه کاغذی از آن به دست کسی افتاده و نسخه مدون نداشتم و میخواستم زود به شرف حضور مشرف شود، از هرجا ورقی مغشوش و پریشان جمع کـردم ...