چکیده:
حزب دموکرات نخستین حزب در ایران است که در دوره انتخابات مجلس دوم پا به عرصه ظهور می گذارد
و با تاثیر پذیری از سیستم های حزبی اروپا در ایران شکل می گیرد. حزب دموکرات با 28 عضو در مجلس
دوم و با داشتن مرامنامه مشخص در مقابل حزب اعتدالیون، در کشاکش های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نقش موثری را ایفا مینماید. در این دوره؛ نائب السلطنه ناصرالملک، قتل بهبهانی، اولتیماتوم روسیه مبنی بر اخراج شوستر و انحلال مجلس دوم، فعالیت های حزب دموکرات را تحت الشعاع قرا میدهند، ولی رئیس الوزرایی مستوفی الممالک و کابینه او فعالیت های این حزب تقویت می نمایند. شرایط پیدایش و فعالیت حزب دموکرات چگونه بود؟ حزب دموکرات در فعالیت های خود چه قشر و طیفی از جامعه را هدف قرار داده بودند؟ و چه افرادی از جامعه جذب آن می شدند؟ حزب دموکرات در نتیجه با داشتن روزنامه های متعدد در ایالات جهت گسترش دیدگاه های خود برای عضو گیری و دارا بودن افرادی تحصیل کرده، دنیا دیده و سخنور به خوبی توانستند، در قشر جوان و طبقه متوسط نفوذ کنند. البته به دلیل انقلابی و تند رو بودن حزب دموکرات، کمتر موفق شدند؛ اشراف، روحانیون و افراد طبقه پایین را به خود جذب کند. اگر چه این حزب در اساسنامه، خود از طبقه پایین جامعه حمایت می نمود. در نتیجه اختلاف و تفرقه احزاب در این دوره، دخالت روس و انگلیس ناکارآمدی احزاب بخصوص حزب دموکرات را موجب شد. با توجه به موضوع تحقیق، در گردآوری مطالب از شیوه کتابخانه ای، با فیش برداری از منابع بهره گرفته ام و در ثبت مطالب بیشتر سعیم بر آن بوده با دیدی همه جانبه نگر، از روش تحلیلی و توصیفی استفاده نمایم.
خلاصه ماشینی:
(آزادی، ١٣٩٠: ١٩) احزاب سیاسی در مجلس دوم پس از فتح تهران در رجب ١٣٢٧، در ایران دو حزب به وجود آمد، از آن دو یکی انقلابی و دیگری اعتدالی بود.
با تمام تلاش هایی که اعضای حزب دموکرات انجام میدادند؛ ولی باز هم در مجلس دوم نسبت به اعتدالیون در حاشیه بودند، اما فعالیت ها و تلاش های حزب دموکرات در مجلس سوم به ثمر نشست ، به دلیل ائتلاف با نمایندگان بی طرف اکثریت یافتند.
نتیجه گیری مجلس دوم که پس از استبداد صغیر و با روی کار آمدن احمدشاه شکل میگیرد، به دلیل فضای باز سیاسی در این دوره ، حزب دموکرات نخستین حزبی بود که در عرصه سیاسی ایران شکل گرفت .
با توجه به اینکه اولین تجربه حزبی در ایران هست در نتیجه ، با بررسی اوضاع سیاسی و کارکردهای مجلس اول که بدون حزب سیاسی بود، نسبت به مجلس دوم که احزاب سیاسی و حزب دموکرات و جود داشت ، میتوان تأثیر حزب در بر تحولات سیاسی و فرهنگی ایران یا نافع و غیر نافع بودن آن را بهتر دریافت .
دیگر اینکه ، با فشار حزب دموکرات کابینه سپهدار را وادار به استعفا نمود و کابینه مستوفی الممالک ، که حامی حزب دموکرات بود توانست روی کار بیاورند، با وجود این سران سیاسی محافظه کار در دوره مجلس دوم در فعالیت های حزب دموکرات مانع تراشی میکنند.
دیگر اینکه به علت دخالت دولت های روس و انگلیس در عرصه سیاست داخلی و خارجی، تفرقه و نفاق بین احزاب و گروه های داخلی، فعالیت احزاب و حزب دموکرات ، در مجلس دوم شورای ملی به مانند احزاب اروپای غربی، برای پیش برد امور سیاسی و فرهنگی جامعه ایران مثمر ثمر واقع نشد.