چکیده:
امروزه سازمان جزء جدایی ناپذیر از زندگی بشر به حساب می آید. پدیده ای که به نحو مستقیم یا
غیرمستقیم بر زندگی انسان، اثرگذار شده است. یکی از موضوعهای مورد توجه در مدیریت متعارف،
مسئولیت سازمانی و تعبیر خاص آن مسئولیت اجتماعی سازمانی است. در این نوشتار تلاش شده است تا
اصل موضوع مسئولیت سازمانی بدون بازخوانی مبانی نظری غربی موجود، از نگاه اسلامی بررسی شده و
ابعاد مفهومی آن طراحی شود. بر این اساس مدل اولیه ای بر مبنای مطالعات کتابخانه ای شکل گرفت که
برای تایید گزاره های آن به خبرگان حوزه های میان رشته ای مدیریت و معارف اسلامی عرضه شد. در
نهایت مدل شکل گرفته در سه بعد چیستی (عناصر محتوایی)، چرایی (عناصر زمینه ای) و چگونگی (عناصر فرآیندی) طراحی شد. در بعد چیستی مسئولیت سازمانی، زیرعنصرهای تشکیل دهنده سائل،
مسئول، مسئول عنه و انواع مسئولیت شناسایی و تبیین شد. در بعد چرایی مسوغ سوال به عنوان
توضیح دهنده علت مسئول واقع شدن سازمان مورد بحث قرار گرفت که اطلاع و آگاهی، حیطه قلمرو
فعالیت سازمان، قدرت و توانایی و آزادی و اختیار از جمله مسوغ های سوال از سازمان تبین شدند. در
نهایت در بعد سوم که عناصر فرآیندی است به آداب سوال از سازمان می پردازد. مشارطه، مراقبه،
محاسبه، مواخذه و شکر از مراحلی است که در بخش فرآیند سوال کردن باید مورد توجه قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
اگر موضوع مسئولیت سازمانی در نگاه اسلامی قابل طرح است ، تعریف اسلام از مسئولیت سازمانی و ابعاد آن چگونه است ؟ قبل از این که بتوان مسئولیت اجتماعی را از نگاه اسلامی بررسی کرد باید مشخص نمود که مسئولیت از نگاه اسلامی یعنی چه و آیا سازمان با توجه به ماهیتی که دارد میتواند مسئول شناخته شود یا نه .
در حوزه مسئولیت اجتماعی سازمان در برخی از پژوهش ها سعی شده است تا نگاه های اسلامی به این موضوع صورت گیرد که از آن جمله می توان به «نقش مدیران در ارتقاء مسئولیت اجتماعی از دیدگاه اسلام » ، «مسئولیت اجتماعی از منظر اسلام » و «ارتقای مسئولیت اجتماعی شرکت ها با رویکرد اسلامی» که در شماره های مختلف پژوهشنامه مسئولیت اجتماعی به چاپ رسیده اشاره کرد.
از منظر اسلامی برای این که هر عملی دارای ارزش باشد باید متصف به نیت الهی باشد، در حالی که در نگاه متعارف معمول این است که تعهد به انجام مسئولیت های اجتماعی را در راستای اهداف سودآوری و بقای سازمانی قرار میدهند.
هم چنین ممکن است بر اساس قوانین موجود فرد ملزم به انجام کاری فراتر از وظایف خود نباشد و سائل سازمان نیز در قبال عدم انجام آن ، او را مواخذه نکند؛ اما از این منظر که او در برابر خداوند مسئول است و سائل حقیقی اوست ، فراتر از وظایف سازمانی خویش باید عمل کند.