چکیده:
معتضد، یکی از مقتدرترین خلفای نیمهی دوم خلافت عباسی بود که در ابتدای زمامداری خود با بحران مالی ناشی از تهی شدن خزانه، کسری بودجه و ناتوانی دولت در پرداخت حقوق کارکنان مواجه شد. گرچه او این نابسامانیها را از پیشینیان خود به ارث برده بود؛ اما هرگز اجازه نداد که این دشواریها ادامه یابد و ارکان خلافت را متزلزل سازد. پرسشی که این مقاله میکوشد تا به روش توصیفی - تحلیلی برای آن پاسخی جستجو کند، این است که معتضد با اتخاذ کدام شیوه و راهبرد توانست بحران مالی روزگار خود را مدیریت کند و موانع موجود را از میان بردارد؟ یافته های این پژوهش، ناظر به این معناست که او برای حل این معضل، در سه عرصة سیاسی، مالی و اداری وارد عمل شد و با استخدام کارگزاران باکفایت، روشها و راهبردهای مناسبی را در هر سه عرصه برای رسیدن به هدف در پیش گرفت و با کامیابی، بحران موجود را مدیریت کرد و اوضاع را به سمت روالمندی به پیش برد.
خلاصه ماشینی:
"گذشته از این ، دولت عباسی کوشید تا برای اختلاف میان کشاورزان مناطق همجوار، در بهره برداری از آب مورد نیاز، چاره جویی کند؛ از باب نمونه ، زمانی که مردم بادوریاو ساکنان نواحی ساریه بر سر چگونگی استفاده از آب به اختلاف افتادند، معتضد هیأتی را مرکب از وزیر خود- قاسم بن عبیدالله - بدر-امیرالامراء-و ابن فرات - مشاور مالی خلیفه - را به محل اختلاف اعزام نمود تا از نزدیک با سران هر دو سو وارد گفتگو شوندو مسأله را به نحو شایسته ای حل کنند (صابی،١٩٥٨ :٢٧٨؛ الدوری، ١٩٩٥ :٦١).
تردیدی نیست که معتضد با عنایت به ویژگیهاو توانایی های او بود که در همان ابتدای خلافت ، از ابن فرات خواست تا مسئولیت امور مالی دولت عباسی را بر عهده گیرد (٣٦٧ :١٩٨٦,Sourdel).
در موردی دیگر، وقتی که خبر یافت یکی از زمینداران بزرگ با پرداخت رشوه ، مأمور مالیاتی را متقاعد کرده تا از میزان مالیات های او بکاهد، شخصا وارد عمل شدو مأمور خاطی را مجازات کرد (همان :٢١٧)؛بنابراین ، نظارت مستقیم او بر امور مالی و مالیاتی، دولت را از زیان هاو سوءاستفاده های مالی نجات دادو مانع از حقه بازی های کارگزاران مالیاتی شدو چهارم آن که کوشید تا دخالت افراد متنفذی که هزینه های گزافی را بر دولت تحمیل می کردند، کاهش دهد؛از باب نمونه ، زمانی که معتضد به درخواست تنی چند از افراد متنفذ، موافقت کرد تا در قطعه زمین مقابل کاخ او میدانی ساخته شود، ابن فرات دستور خلیفه را که به توسط وزیر به او ابلاغ شده بود، اجرا نکردو شخصا پیرامون این موضوع با خلیفه وارد مذاکره شد."