چکیده:
کتاب خلاصهالتواریخ نوشتة قاضی احمد قمی، یکی از مهمترین تواریخ اوایل دورة شاهعباس است. این کتاب در ابتدا مشتمل بر پنج جلد بوده که امروزه تنها جلد پنجم که وقایع روزگار شیخ صفیالدین اردبیلی را تا اوایل سالهای سلطنت شاهعباس اول صفوی روایت میکند، باقیمانده است. موضوعِ حاضر، علیرغمِ قابلتوجه بودن در این حوزه، در مقایسه با دیگر تواریخ، بهویژه تاریخ عالمآرای عباسی، کمتر مورد اعتنا قرار گرفتهاست. در این نوشتار، برخی از جنبههای تاریخنگاری قاضی احمد قمی، از جمله شکلشناسی و تحلیل محتوایی دیدگاههای مؤلف دربارة مضامینِ مختلف، اهمیت و ویژگیهای تاریخنگاری او، شناسایی اعتبار اخبار تاریخی و سبک و شیوة نگارش او در تاریخنگاری، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتهاست. درمجموع، روشهای تاریخنویسیِ قاضی احمد در کتاب خلاصهالتواریخ، اگرچه در حدّی نبود که در تاریخنگاری صفوی بهعنوان یک سبک، مطرح شود؛ اما در برخی جنبهها، از جمله دیباچهنویسی و سالنامهنگاری همراه با برخی تغییراتِ جزیی، انتقال دهندة روشهایی بود که از مورخان پیش از خود کسب کرده بود.
خلاصه ماشینی:
"بررسی زندگی نامۀ مؤلف ، شکل شناسـی و تحلیل محتوایی دیدگاه های مؤلف دربارة مـضامین مختلـف ، اهمیـت و ویژگـی هـای تـاریخ نگـاری او، شناسایی اعتبار اخبار تاریخی وسبک وشیوة نگارش او در تاریخ نگاری که از لحاظ تاریخ نگاری بـسیار حائز اهمیت است ؛ از جمله عناوینی است که در این نوشتار مورد بررسی و تجزیه وتحلیل قـرار خواهـد گرفت و با بررسی این عناوین ، در خاتمه به این سؤال اصلی پاسخ خواهد داد که قاضی احمد قمـی ، در عین پیروی از سبک مورخان پیشین تا چه حد توانست در تاریخ نگاری مبدع سبکی جدید باشد؟ نگاهی به زندگینامۀ قاضی احمدقمـی (بـا تکیـه بـر اطلاعـات پراکنـده در کتـاب خلاصه التواریخ ) قاضی احمد (فرزند میر منشی ) در سال ٩٥٣ هـ.
این مسأله در بخش مربوط به تقدیرگرایی که یکی از زیر مجموعه های فصل نقد بیرونی رسالۀ حاضر است ، مورد بررسی دقیق تر قرار گرفتـه ودر اینجـا بـه همین نکته بسنده می شود که در میان تواریخی که در عصر شاه عباس نوشته شده تنها عالم آراست کـه تقریبا نود درصد عناوین آن به وضوح ، چنین فکری را که برخاسته از اعتقـادات عمیـق نویـسنده اسـت ، نشان می دهد.
در مجمـوع مـی تـوان گفـت ، روش هایی که قاضی احمد در کتاب خلاصه التواریخ داشت ، اگر چه در حدی نبود که در تاریخ نگاری صفوی به عنوان یک سبک مطرح شود؛ اما در برخی جنبه ها از جمله دیباچه نویسی و سالنامه نگاری همراه بـا برخـی تغییرات جزئی، انتقال دهنده روش هایی بود که از مورخان پیش از خود کسب کرده بود."