چکیده:
مهمترین رکن نظام ضرب سکه و مبادلات پولی درعصر ایلخانی، سکههای فلزی اعم از طلا، نقره و مس بوده که در دورهای کوتاه، اسکناس نیز به یاری آن آمده است. نظام یادشده نظامی چندفلزی و نه تکفلزی بوده است. تا پیش از اصلاحات غازان، از سیاستی متمرکز تبعیت نمیکرد؛ هریک از ممالک تحت تابعیت ایلخانان، مسکوکاتی با وزن و عیار خاص داشتند که عموماً مهمترین ویژگی آن در بسیاری از ادوار، تقلب در فلز سکهها و کاهش وزن آنها بوده است. اقتصاد این عصر مبتنی بر نظام یادشده یعنی اقتصادی بر پایۀ پول و نه مبادلۀ کالا با کالا بوده است. مقالۀ حاضر میکوشد با شناخت چگونگی وضعیت نظام ضرب سکه و مبادلات پولی درعصر ایلخانی و مهمترین ویژگی هایان، کارآمدی و ناکارآمدی آن را بر پایۀ عوامل مؤثر در آن بشناسد.
خلاصه ماشینی:
"بر روی سکه ها علاوه بر سلطان ، القابی چون پادشاه اسلام ، شهنشاه اعظم ، شاه جهان نیز دیده می شود؛ پادشاه اسلام شهنشاه اعظم غازان خان خلد ملکه فی دولت السلطان العظیم الامام الاعظم غازان ، ضرب فی ایام دولۀ السطان الاعظم ، مالک الرقاب الامم غیاث الدنیاو الدین الجاتیو سلطان محمد خلد ملکه (همان جاو نیز Mongol and Ilkhanid coins،٨١١٩٩٢_٨٥، ١٠٠) عناوین و القاب پرطمطراق حک شده بر روی سکه ها، از یکسو نشان از قدرت و اقتدار بیشتر ایلخانان و از سوی دیگر فرهنگ پذیری آنان دارد، به طوری که واژه های قاآن و ایلخان جای خود رابه واژه های ایرانی چون سلطان ، شهنشاه و پادشاه می دهد.
برخلاف نظر برخی از پژوهشگران که سکه های عصر تسلط و تثبیت حاکمیت ایلخانی (از دورة اباقا تا پایان غازان ) را تحت تأثیر فرهنگ مغول دانسته اند(سرفرازو آورزمانی ، ١٣٨٨: ٢١٦)، باید توجه داشت مسکوکات یادشده بیانگر تفوق فرهنگ مغولی نبوده ، بلکه نشان دهندة هم زیستی و مجالست دو فرهنگ مغولی و ایرانیـ اسلامی است .
بی مبالاتی ایلخان در بذل و بخشش ، هزینه ها و مخارج غیرمنطقی دربار، گشاده دستی صدرجهان وبی تدبیری او در سیاست های مالی و در نتیجه خالی بودن خزانه ، شیوع بیماری وبا، مرگ ومیر احشام ، وقوع قحطی،بی ثباتی عیار سکه هاو تفاوت آن در ایالات مختلف ، ناخالصی و تقلب در فلز سکه ها، از مهم ترین عوامل دامن زدن به وخامت شرایط یادشده است ؛ وضعیتی که دستگاه حکومت ایلخانی را به تغییر نظام پولی خود از سکه به اسکناس و یا پول کاغذی وادار کرد."