چکیده:
اسلام به عنوان دینی دارای داعیه جهانی، اهتمام ویژه ای به تاریخ داشت و این مهم در رونق تاریخ نگاری اسلامی سهم بسزا داشت. شرایط تاریخی حاکم بر قلمرو اسلامی نیز گستره جغرافیایی، جهاننگری و ترکیب قومی و جمعیتی فراوانی در خود داشت که از حیث فراهم کردن زمینههای فرهنگی پررونق بود و می توان با عنوان «صلح اسلامی» از آن یاد کرد. با این همه، این دیدگاه اسلامی برخاسته از تعالیم دینی کمتر مورد اعتنای عام تاریخنگاران مسلمان بود و تا دیرزمانی، زمینه برای پیدایش آنچه با عنوان تاریخنگاری جهانی از آن یاد میشود هموار نبود و تا دوران پس از هجوم مغول و نگارش جامعالتواریخ، اثر تاریخنگارانهای در حد و اندازه این مفهوم جهانی پدید نیامد. نوشتار حاضر با تأکید بر اهمیت تاریخنگاری های عمومی، این مسأله را واکاوی میکند که باوجود زمینه های مساعد موجود در بطن تعالیم اسلامی، به سبب نامساعدی شرایط تاریخی و درک مصلحتگرایانۀ تاریخگرایی اسلامی؛ موجبات کمتری برای پیدایش تاریخنگاری جهانی، به مفهوم دقیق آن فراهم آمد.
خلاصه ماشینی:
به لحاظ پیشینه تحقیق به غیـر از اشـاره هـا و مطـالبی کـه در برخـی کتب همچون تاریخ نگاری اسلامی (رابینسن ، ١٣٨٩: ٢٣٣-٢٣٤)؛ درآمدی بر تـاریخ نگـاری ایرانی - اسلامی (رضوی ، ١٣٩٤: ٣٧-٤٣) و مقاله کوتاهی با عنوان : «تاریخ نگـاری اسـلامی - ایرانی و جایگاه تـاریخ نگـاری جهـانی »(رضـوی ، ١٣٨٦: ٧-٩) -کـه بیشـتر بـه طـرحِ بحـث پرداخته و نگاه توصیفی دارد اما کمتر به چرایی عدم ابتنا به تـاریخ نگـاری جهـانی پرداختـه است - و اشاره هایی که در مقالۀ: «سه نکته دربارة رشـیدالدین فضـل الله » اثـر مرحـوم عبـاس زریاب خویی (زریاب ، ١٣٥٠: ١٢٣-١٣٥) و مقالـۀ «تنکسـوق نامـۀ رشـیدالدین فضـل الله » اثـر مرحوم مجتبی مینوی (مینوی ، ١٣٥٠: ٣٠٨-٣٠٩) آمـده و در ایـن مقالـه نیـز از آنهـا اسـتفاده شده است مطلب مستقل دیگری از سوی صاحب این نوشتار ملاحظه نشـده اسـت .
هرچند کـه دیـودور نیـز بـه سرنوشـت ممالـک و ملـل مطـرح جهـان پرداخت و اندوخته های خود را از مورخان قبلی یونان و روم اخذ کرد، اما از این جهت کـه تحت نفوذ رواقیون بود و عقیده آنها را در باب اخـوت تمـام ملـل و تـوازن و بـرادری آنهـا مورد نظر داشت و لذا با اندیشه سراغ ملل مطـرح جهـان رفتـه اسـت ، کـار او بـاارزش و بـه شکل تاریخ جهانی نزدیک شده است (پیرنیا، ١٣٨٦: ٧٢-٧٣).
دگرگونی های عظیم و تحولات گسترده نگاه عظیمی نیز به خود جلـب مـی کننـد و لذا غیرطبیعی نیست که تاریخ نگاری عصر حاکمیت مغول در ایران اسلامی ، دگرگونی های قابل توجهی بـه خـود دیـده و بعضـی از تـاریخ نگـاران چـارچوب و مقیـاس هـای جهـانی را به عنوان موضوع نگارش خویش برگزیده اند.