چکیده:
آگاهی ما از آخرین سالهای سلطنت دودمان صفوی در ایران متاسفانه همواره
با ابهام و نواقصی همراه است. این دوره دیگر کسانی چون درویش توکلی ندارد
که صفوه الصفا بنگارد یا فضل خنجی که عالم آرای امینی بنگارد. دیگر تاریخ
نگارستان در آن دوران نگارش نشد و تاریخ جهان آرایی پدید نیامد و افوشته ای
نبود تا در نقاوه الآثاری جدید، شرح سلطنت شاه عباس ثانی و شاه سلیمان را
بنگارد. کسی هم به مانند ملاجلال الدین منجم شیرازی یافت نشد که روزنامه
بنگارد و البته این تعدادی بود از بیش از پنجاه کتاب تاریخ مطول یا موجز در
باب تاریخ صفویان. اما به هر روی آ گاهی از تاریخ سلطنت شاه سلیمان و شاه
سلطان حسین بیشتر از مطالب استخراجی از سفرنامه های خارجیان است که به
ایران مسافرت کرده اند مانند کمپفر و تاورنیه یا شاردن و آدام الئاریوس و البته یکی
دو سفرنامه از ایرانیان معاصر این سلاطین نظیر سفینه سلیمانی از محمدربیع
بن محمد ابراهیم در شرح سفارت محمدحسن بیگ سفیر شاه سلیمان در دربار
سیام. اما سال گذشته با انتشار اثری ارزشمند از این برهه تاریخ ایران به نام تاریخ
کشیک خانه همایون اثر نورالدین محمد شریف کاشانی، برگی دیگر از آگاهی
تاریخی سال های پایانی سلطنت صفویان ورق خورد. کتابی ارزشمند از کتابخانه
سلطنتی سابق که توسط دو تن از دانشمندان عصر حاضر، دکتر علی اصغر دادبه
و استاد مهدی صدری، و به همت مرکز نشر میراث مکتوب با صفحه آرایی خوب و
زیبا و تجلید مناسب در دو شکل روانه بازار نشر شده است. مع الوصف، تصحیح
یک مقدمه ناقص و به دور از برخی ملاحظات تاریخی دارد. همچنین از منظر
نسخه پژوهی و بررسی آن نیز ایرادهایی بر اثر وارد است. از این رو، در مقاله پیش
رو، کوشیده ایم با بررسی کتاب، برخی ایرادهای اساسی و بنیادین آن را نشان
دهیم و پیشنهادهایی برای رفع برخی نواقص ارائه کنیم.
خلاصه ماشینی:
"بهتر آن بود به جای مطول نویسی هایی درباره صنایع ادخال و تعمیه و بسیاری دیگر، به این موارد توجه می شد یا لااقل به جای انتشار بیاض صورت نامه های متبادله بین سلاطین متأخر صفوی با سلطان جلال الدین اکبر، آن هم توصیف طول عرض آن ها بر معیار انگشت ، وجب ، محل مهر، لفاف ، لاک و مهر سر آن ها ]بدون متن اصلی نامه ها که البته جست وجو در میان نسخه ها و آرشیوهای دیگری را می طلبید[، که به نظر هیچ کمکی به شرح و توصیف نسخه حاضر نکرده است ، خلاصه ای از شرح احوال وی و تاریخ مختصر گورکانیان مقارن با سقوط اصفهان تا جهانگیری نادرشاه افشار بیان می شد و سعی می شد تا دلایل دقیق و متقن تری در باب سقوط اصفهان و آنچ ه از افغ انان بر سر پایتخت صفویان رفت ، آورده شود.
تاریخ کشیک خانه همایون یا فرهنگ تعبیرات رمزی و حساب جمل از این سخن که بگذریم و در نظر آوریم که مصححین ارجمند در حقیقت کاری بس سترگ انجام داده اند، مع الوصف ای کاش به جای پاورقی های ارزنده ای که در صنایع تعبیرات رمزی و حساب جمل آورده شده و به یقین بخشی از آن ها مورد نیاز بوده است ، به بررسی برخی وقایع ، برخی از لغ ات و اطرافیان و مصاحبان شاهزاده فراری گورکانی و کسانی که در اصفهان با وی انیس و جلیس بوده اند، می پرداختند و حتی المقدور آن ها را از میان تذکره های هندی و ایرانی و کتاب های تاریخی هر دو ملت استخراج میکردند تا فایدت اث ر عام تر شود."