چکیده:
ده نامه ، گونه ای از ادبیات غنایی است که معمولا در حالات عاشق و معشوق می باشـد. و اغلب در آن غزلّیاتی نیز از زبان عاشق و معشوق در لا به لای مثنوی می آید. اولین کسی که در میان مثنوی غزل گنجانده عّیوقی در منظومه ورقه و گلشاه می باشد. ده نامه ها را می توان به سه دسته تقسیم کرد: نوع اوّل ده نامه های بی نامه مانند ده نامـه فخرالدّین عراقی ، ده نامة همام تبریزی و ده نامة شرف الدّین رامی . نوع دوم ده نامه ها ی یکسویه که به صورت نامه های یکطرفه است مانند ده نامة فخرالدین اسعد گرگانی و ده نامه عماد فقیه . نوع سوم ده نامه های دوسویه که متعارف ترین نوع ده نامه است . مانند ده نامه اوحـدی مراغه ای ، ده نامة عبید زاکانی و ده نامة ابن عماد خراسانی و... . همچنین در ادبیات فارسی منظومه هایی وجود دارد به نام سی نامه که به پیـروی از ده نامه ها سروده شده است . مانند سی نامه امیرحسین حسینی هروی و سی نـامـه کـاتـبـی ترشیزی . شاه اسماعیل اوّل صفوی (خطایی ) نیز ده نامه ای به ترکی دارد.
خلاصه ماشینی:
"از آنجا که شیوة اوحدی در ده نامه سرایی سرمشق ده نامه سرایان دوسویه در ادب فارسی قرار گرفته است و با توجه به زیبایی و جذابیت این ده نامه که هم فضل تقدم و هم به نظر این کمترین تقدم فضل بر ده نامه های دیگر دارد به معرفی بیشتر این ده نامه و ذکر ابیاتی از این اثر می پردازیم : عاشق در نامة اول که برای معشوق می نویسد اظهار عشق و نیاز به او می کند و غزلی ٧ بیتی را مندرج در مثنوی می کند که سه بیت زیر از آن است : عنایت ها توقـــــــــع دارم از تو که هم آشفته و هــم زارم از تو عزیزی پیش من چون جان اگرچه به چشم خلق گیتی خـارم از تو طبیب من تویــــی مشکل توانم که درد خویش پنهان دارم از تو (کلیات اوحدی ، ص ٤٥٩) معشوق نیز در نامه اول خویش ـ که دومین نامة ده نامه است ـ عاشق را از عشق و عواقب آن برحذر می دارد و غزلی ٧ بیتی را که سه بیت زیر از آن است مندرج در مثنوی می کند: تو می نالی و کس را زان خبر نـه وزان زاری تو را خـود درد سر نه دل اندر مهر من بستی و آنــگاه ز من حاصل به جز خون جگر نه مرا زلفی چون زنجیرست و از تو کسی در عاشقــــی دیوانه تر نه (کلیات اوحدی ، ص ٤٦١) این نامه رسانی عاشق و معشوق ادامه پیدا می کند و در طی آن عاشق اظهار نیاز و سرگردانی و معشوق اظهار ناز و سرگرانی می کند و در مطاوی هر نامه نیز غزلی از زبان هر یک از دو قطب عشق بیان می شود."