چکیده:
متصوفه در قبال دگرگونیهای عصر قاجار، دو رویه در پیش گرفتند؛ گروهی روال و سنت خود را ادامه دادند و گروهی تصمیم به انجام اصلاحات و تغییر گرفتند؛ بیان نسبت انجمن اخوت با تصوف و فتوت از یک سو و با فراماسونری از سوی دیگر، در رویکردی تاریخی هدف اصلی نوشته حاضر است. پژوهش این مدعا را مطرح میکند که قصد ظهیرالدوله؛ موسس انجمن اخوت در اولویت نخست، نه صوفیسازی بلکه تربیت نخبگان به منظور ترقی و بهبود زندگی مردم بوده است. برخلاف نظر کسانی که انجمن اخوت را انجمنی ماسونی معرفی کردهاند، انجمن اخوت؛ انجمنی شبه ماسونی، اخلاقمدار و کانونی فرهنگی برای رواج برابری و برادری بوده که از ادبیات عرفانی و میراث تصوف هم بهره گرفته و با برگزاری نشستهای فرهنگی و هنری نو و تغییر ساختار سنتی صوفیه به تربیت اخلاقی افراد اقدام کرده است.
خلاصه ماشینی:
"صرف نظر از هر ترجیح و اولویتی ، برخی از منابعی که اطلاعاتی درباره ظهیرالدوله ارائه کرده اند، بـدین قرارند: افضل التواریخ افضل الملک ، رهبران مشروطه ابراهیم صفایی ، رجال عصر ناصری و وقایع الزمـان دوسـتعلی خان معیرالممالک ، مقدمه ایرج افشار در خاطرات و اسناد ظهیرالدوله و نامه های فروغالدوله مشهور به ملکه ایران ، مقدمه جهانگیر قائم مقامی در نامه های ظهیرالدوله ، مقدمه اسماعیل رضوانی در سـفرنامه ظهیرالدولـه همراه مظفرالدین شاه به فرنگستان ، خاطرات فرید روزنوشت های میرزا محمد علیخان فریدالملک همـدانی ، طرائق الحقایق محمد معصوم نایب الصدر شیرازی ، سلسله های صوفیه ایران و سـیری در تـصوف نورالـدین مدرسی چهاردهی ، تاریخ سلسله های طریقه نعمت اللهیه مسعود همایونی ، دو رساله در تاریخ جدید تـصوف ایران کیوان سمیعی و منوچهر صدوقی (سها)، فراماسونری در ایران از آغاز تـا تـشکیل لـژ بیـداری ایـران محمود کتیرایی ، انجمنهای سری در انقلاب مـشروطیت و فراموشـخانه و فراماسـونری در ایـران اسـماعیل رائین ؛ درآمدی بر تاریخ فراماسونری در ایران حامد الگار، انجمن اخـوت سیاسـت و طریقـت ، و انهـدام و غارت انجمن اخوت محمد حسینی ؛ انجمن اخوت فراماسونری و کارگزاران دوران پهلوی نـورالله عقیلـی و تاریخ جنبش ها و تکاپوهای فراماسونگری در کشورهای اسلامی عبدالهادی حائری ."